Câu Chuyện Thầy Lang
CAO NIÊN MÀ PHONG ĐỘ
Bác sĩ E. F. Schmerl, chuyên
khoa bệnh tâm thần người cao tuổi, đã nêu ra nhận xét rằng:
“Có cả ngàn cửa ngõ đưa tới
sự già trước tuổi và chết yểu. Một trong những cửa ngõ đó là dáng điệu (posture) xấu của con người. ”
Các nhân vật Dần, Tỵ, Hợi
trong tác phẩm “Nhà Quê Ra Tỉnh” của nhà biên khảo Đoàn Thêm, khi nói về lớp
người lớn tuổi mấy chục năm về trước, thì “đều
phàn nàn rằng các cụ gắng uốn nắn con cháu, mà chính mình lại có những thái độ
hoặc cử động không ngoạn mục chút nào. Đi, đứng, ngồi thì bệ vệ như quan to, hoặc
co ro khúm núm, hoặc nghiêm trang trịnh trọng quá đến nỗi thành cụ non từ khi
ba bốn mươi tuổi. Nhiều ông mới chừng 50 đã còng lưng, bước đi thì lê gót với
đôi giầy ta lẹp kẹp. ”
Xin hãy cùng tìm hiểu thêm
về vấn đề này.
Dáng điệu con người.
Hình dáng con người là tặng
phẩm của tạo hóa, nhưng tư thế, điệu bộ là do mình tạo ra. Ta có thể thay đổi
nó, kiểm soát nó.
Từ Hải với “vai năm tấc rộng, thân mười thước cao”
mà nếu dáng điệu so vai rụt cổ như đệ tử Nàng Tiên Nâu thì đâu có thể “đường đường một đấng anh hào” được.
Những người mẫu thời trang
đâu có phải đẻ ra là đã có dáng điệu nhẹ nhàng, thanh thoát, vững chắc. Họ phải
dầy công tập luyện cũng như kiên nhẫn gìn giữ cơ thể.
Người về già, dưới sự dầy
dạn của cuộc đời, cộng thêm lực kéo của trái đất, nếu không để ý thì sẽ có dáng
điệu không đẹp. Mỗi ngày lưng sẽ còng thêm như chiếc sừng trâu, mắt dán xuống đất
như đang đi tìm lại tuổi thanh xuân hay nhìn về ngôi mộ, đầu gối khum khum như
sắp quỵ. Nom vừa không phong độ mà còn ảnh hưởng tới sức khoẻ chung của con người.
Một dáng điệu tốt là khi
cơ thể ngay ngắn, ít nhất cũng như dấu chấm than (!), người vươn cao lên, mắt
nhìn thẳng ra chân trời.
Khi đi, mỗi bước đều dài, gọn, cả bàn chân chạm đất, hai tay vung vẩy nhịp nhàng,
hai vai lui tới dẻo dai.
Khi ngồi thì lưng thẳng, ngực ưỡn, bụng hơi thót vào.
Ôn lại bài học về môn cơ
thể, ta thấy bộ xương sống là cái đà dọc chính giữa để toàn thân treo vào đó:
các bộ phận, mô, ngực, bụng . . .
Bẩy đốt xương cổ, 12 đốt
xương ngực, 5 đốt xương lưng, 9 đốt xương hông xếp chồng chất lên nhau qua những
đĩa đệm, và được giữ trong vị trí ngay thẳng bằng hệ thống cơ thịt, giây chằng
và gân bền chắc, dẻo dai.
Hai bên cạnh đốt xương, có
một cái ngạnh rỗng ở giữa, tất cả tạo thành một cái ống trong đó nằm dây thần
kinh tuỷ sống. Từ đó, mệnh lệnh cho toàn thân được phát ra và mang cảm giác, kích
thích ngoại cảnh được đưa về não.
Bẩy đốt xương cổ còn thêm
nhiệm vụ che chở cho sự lưu thông của máu lên nuôi não bộ qua hai động mạch cảnh
và hai động mạch xương sống.
Lợi ích của dáng điệu tốt
Khi cổ ngay thẳng, những động mạch nuôi não bộ không bị cong queo hay thu hẹp, khiến máu lưu
thông không trở ngại.
Ta biết là não bộ dùng một
khối khá quan trọng máu để có đủ năng lượng hoàn tất nhiệm vụ chỉ huy, phối hợp
tất cả chức năng con người. Quan sát bệnh lý cho thấy khi máu lên não giảm, người
ta có thể ngất xỉu hoặc bị tai biến mạch máu não nhẹ. Nhiều người thường hay bị
nhức đầu, tê ngón tay, chóng mặt chỉ vì cái cổ không ngay thẳng.
Xương sống lưng và
ngực ngay ngắn thì dưỡng khí ra vào phổi dễ dàng, tim
mạch tuần hoàn lưu thông, tiêu hóa dạ dầy, đường ruột không co rúm gây trở ngại
ăn uống, bài tiết. Tư thế xấu cũng gây đau nhức lưng, hông, rất thường thấy ở
quý vị lão niên.
Vài nhà khoa học còn cho
là tư thế ngay thẳng có thêm ảnh hưởng tốt tới
khả năng trí tuệ, giúp ta kiểm soát, thích nghi trạng
thái tinh thần hoàn hảo cho tới khi về già.
Quan sát những bệnh nhân
cao niên của mình tại bệnh viện Fairmond, San Leandro, bác sĩ Schmerl thấy quý
vị khoẻ mạnh đều có một tư thế tốt, còn các vị có rối loạn về thần kinh não bộ
thì dáng điệu xiêu vẹo. Ông ta kết luận là dáng điệu có ảnh hưởng tới tuổi già
và ngược lại.
Nguyên do sự thay đổi
dáng điệu
Câu hỏi thường được nêu
lên, là tại sao khi về già, tư thế, dáng điệu người ta thay đổi?
Sức hút của trái đất trên
cơ thể là một yếu tố.
Rồi đến hao mòn, thoái hóa
theo thời gian của hệ thống hỗ trợ giữ thăng bằng xương sống. Các mô liên kết
hư hao, cơ thịt teo mềm, chất collagen của đĩa đệm mất tính đàn hồi, dẻo dai, làm
xương sống lệch lạc, mặt xương mài xát vào nhau, xệ xuống.
Ngồi lâu ở cùng vị
thế khiến gân thịt co lại, làm lệch người.
Sống trong tâm trạng
buồn chán, dưới đe doạ thường trực của căng thẳng khiến
cơ thịt ở cổ lúc nào cũng co thắt, vai xịu xuống, mắt đăm chiêu nhìn đất.
Hoặc do trời trao cho như
trường hợp gù lưng của nhân vật Quasimodo trong tác phẩm The Hunchback of Notre
Dame do Victor Hugo viết. Tội nghiệp anh này vì lưng quá còng nên hơi thở khó
khăn, dung tích phổi giảm, tim bị nhồi ép hoạt động kém, di động một lúc đã thở
hổn hển, mệt mỏi.
Để có dáng điệu tốt
Giữ cho có một dáng điệu tốt
đã là niềm ưu tư của con người từ thuở xa xưa.
Người Trung Hoa với tục dùng vải bó chân từ bé
cho con gái khuê các để bàn chân đừng nở lớn như chân đàn ông. Và để khi bước
đi thì uyển chuyển, nhẹ nhàng.
Dân chúng bộ lạc Mayan cho
là xương sọ dẹp nom đẹp hơn vì vậy họ ép xương đầu với hai mảnh ván mỏng.
Dân Padung ở Miến Điện làm
dài cổ với những chiếc vòng kim loại chồng lên nhau, đè vai thấp xuống cho cổ
vươn lên như cổ hươu.
Còn ta ngày nay nếu có quan
tâm giữ cho có tư thế cơ thể tốt là nhắm mục đích cải thiện sức khoẻ, duy trì
biểu tượng của con người tích cực hoạt động, yêu đời.
Sau đây là một vài thế để
điều chỉnh dáng điệu :
1- Dáng người khi đi, đứng.
Để có dáng ngay thẳng, ta
đứng dựa lưng vào tường, làm sao cho hông, vai và đầu đụng sát lên tường. Như vậy,
lồng ngực và bụng không gây trở ngại cho vai trò của các bộ phận ở trong.
Giữ dáng này cho mọi động
tác đi đứng.
Nên nhớ là không đứng ngay
đơ như kiểu đứng của “mấy thầy lính tập” ngày xưa với cổ ngửa nhìn trời, cản trở
máu lưu thông lên não bộ.
2- Khi ngồi.
Ngồi hết mông vào mặt ghế
cho thoải mái, vai và hông dựa sát thành ghế, đầu gối thư dãn di động tự do.
Trước khi ngồi, đứng quay
lưng về ghế, hai chân hơi dạng ra và để gần gầm ghế, đầu gối hơi cong, ngả thân
về phía trước, mông đưa về sau và đặt từ từ xuống ghế. Ngoài ra cũng cần đều đặn
luyện tập vài cử động có tích cách làm thư dãn gân cốt, cơ thịt ở cổ, lưng, hông,
vai, ngực và tứ chi. Nhiều người đã có lý khi nói: lưng yếu làm lưng đau.
Nguyên nhân gây rối
loạn cuả dáng đi.
Sau đây là một số nguyên
nhân đưa đến sự thay đổi dáng đi:
1-
Biến chứng của bệnh tiểu đường, ghiền rượu, thiếu sinh tố B12.
2-
Chấn thương cột tủy sống, não bộ.
3-
Người bị bệnh Parkinson, như võ sĩ Mohamed Ali.
4-
Phong thấp khớp.
5-
Do tác dụng phụ của một số dược phẩm.
6-
Khiếm khuyết thị giác và giảm cảm giác ngoài da.
7-
Biến chứng của tai biến mạch máu não.
8-
Không nguyên nhân: Đây là diễn tiến tự nhiên nhưng quá mức của người già khi đi
đứng, với tốc độ di chuyển giảm, mất thăng bằng cơ thể, cử động kém nhịp nhàng.
Khi đi, chân họ dạng ra, bước ngắn, thân ngả về phía sau nên dễ ngã, mặc dù
chân không yếu, không có dấu hiệu nào chứng tỏ có sự rối loạn về thần kinh vận
động.
Dáng đi của người bị những
bệnh kể trên diễn ra theo một số kiểu, đôi khi đặc thù cho từng bệnh.
Có người khi di chuyển, các
khớp xương hông, đầu gối và cổ chân duỗi thẳng, bước chân dang ra ngoài, đi khó
khăn, chậm chạp, yếu, móng chân đôi khi quệt xuống đất. Đây là dáng đi thường
thấy ở người bị tai biến mạch máu
não.
Bệnh nhân bị Parkinson có những bước đi ngắn, cứng
nhắc, kéo lê chân trên mặt đất. Họ cất bước khó khăn, bước đi nhanh, chậm bất
thường khiến dễ ngã. Ở người này, khớp hông, đầu gối, cổ chân và khuỷu tay co lại,
cánh tay ghìm sát vào thân, thân ngả về phía trước.
Trong bệnh tiểu đường, các biến chứng thần kinh
khiến bệnh nhân đi không vững, thân ngả về phía trước, chân dạng ra, bước đi
không mềm mại, ngắn dài khác nhau, bàn chân nhấc cao rồi đập mạnh xuống đất.
Nhiều người sau khi mổ mắt cườm, hoặc đổi kính hai
tròng (bifocal) cũng có dáng đi không vững này trong một thời gian ngắn.
Người bị bệnh phong thấp, nhất là ở hạ chi, khớp
xương cứng, hao mòn, giảm mức độ cử động, cơ thịt teo yếu. Họ đi không vững, thân
ngả về phía bình thường để bớt đau.
Dáng đi bắt đầu thay đổi từ
tuổi ngoài 30. Khi
tới tuổi cao, bước đi sẽ ngắn, bàn chân không nhấc cao lại giữ lâu trên mặt đất,
nhịp đi lạch bạch, cánh tay ít đu đưa, vung vẩy, khớp vai ít nhúc nhích, thân
ngả về phía trước để giữ thế thăng bằng.
Người cao tuổi thường đứng không vững khi
muốn xỏ một chân vào ống quần, và vì sợ ngã, nên phải kiếm vật gì để vịn.
Hậu quả thay đổi
dáng đi.
Rối loạn dáng đi là một trong những nguy cơ khiến người cao tuổi hay bị ngã, tạo ra thương
tích như gẫy xương chân tay, chấn thương não bộ, đưa đến tàn tật.
Ngoài việc điều trị căn
nguyên bệnh, sự phục hồi khả năng
di động của bệnh nhân rất quan trọng. Có những
chương trình y khoa phục hồi, làm tăng khẩu độ cử động các khớp, cũng như huấn
luyện điều chỉnh dáng đi cho thăng bằng trở lại, hướng dẫn cách xử dụng xe lăn,
gậy, nạng
Ngoài ra cũng cần khuyến
khích, nâng cao tinh thần của người cao tuổi hay sợ ngã, để họ tự tin hơn và đè nén sự sợ ngã khi di
chuyển.
Bác sĩ Nguyễn Ý-ĐỨC.
www. bsnguyenyduc.com,