AMPÈRE (ANDRÉ MARIE)
Nhà khoa học Pháp rất danh tiếng trong
tiền bán thế kỷ XIX (1775 1836)
TIỂU SỬ
VÀ CÔNG NGHIỆP:
Sinh gần Lyon, mất tại
Marseille. Con một thương gia trung lưu. Lúc nhỏ, Ampère tự học nhiều hơn là đi
đến trường. Đến 16 tuổi, tiên sinh đã thông thạo các tác giả La tinh, Hy lạp và
một số ít sách ngoại quốc, còn về Toán học, theo nhiều tài liệu giáo khoa toán
để lại, thì tiên sinh có một vốn liếng nhiều bằng cái kiến thức của một người để
suốt đời mà học toán. Tuy là chuyên về toán, nhưng lúc thiếu thời tiên sinh
cũng có viết một số ít thơ kịch, một bản hùng ca về Christophe Colomb.
Trí nhớ của Ampère thì xưa nay ít ai bì kịp: lúc trẻ đọc bộ bách
hóa, tiên sinh đã hiểu hết và nhớ đến nỗi lúc trở về già, có những đoạn tiên
sinh đọc thuộc lòng lại không thiếu một chữ.
Năm 1793, ông thân của tiên sinh bị Cách mạng Pháp xử tử tại đoạn
đầu đài, tiên sinh bị tình nghi là chống cách mạng, mới có 18 tuổi. Tiên sinh
đau đớn và chua xót đến nỗi gần mất trí.
Tịnh dưỡng một thời gian khá lâu, tiên sinh mới tiếp tục nghiên
cứu lại được. Năm 1799, cưới cô Julie Caron. Gia đình túng thiếu, tiên sinh phải
đi dạy tư thêm.
Năm 1801, dạy Vật lý ở một trường lớn ở Bourg. Giới khoa học bắt
đầu lưu ý đến tiên sinh. Năm 1804, được mời dạy tại Đại học Bách khoa. Uy tín
tiên sinh càng ngày càng tăng và năm 1814 tiên sinh được mời vào Hàn Lâm Viện
khoa học. Các Hội Khoa học khác tại Châu âu lúc bấy giờ mời tiên sinh làm hội
viên. Thật ra tiên sinh cũng không ham gì chức tước ấy vì tính tiên sinh rất giảng
dị. Giờ phút mà tiên sinh sung sướng hơn hết là ở trong phòng thí nghiệm đặt ở
đường Fossés Saint Victor. Chính ở tại đây tiên sinh đã tìm ra Điện từ học
(Electromagnétisme), một trong những khám phá quan hệ và lớn lao của khoa học
hiện đại.
Năm 1823, tiên sinh viết một luận án về Điện động học
(Electro-dynamique).
Hợp tác với bác học Arago, tiên sinh sáng chế ra Nam châm điện, khám phá ra những hiện tượng của Nam châm, nguồn gốc của biết bao nhiêu là phát
minh sau này: điện Nam
châm, điện tín, máy phát điện (dynamo)....
Ngoài khoa học, tiên sinh còn nghiên cứu triết học. Vì vậy tiên
sinh hay đãng trí, lắm lúc làm trò cười cho bạn và cả cho học trò tiên sinh,
nhưng tất cả đều vô cùng mến phục. Hiền lành, vui vẻ, rất khiêm nhường, vụng về
trong xã giao, tiên sinh ngoài được tôn sùng là nhà khoa học, còn được tôn sùng
là một nhà hiền triết với tất cả cái định nghĩa của nó.
Năm 1836, tiên sinh đi Marseille, bị đau phổi và tạ thế luôn ở
đây.
Con tiên sinh, Jean Jacques Ampère, là một sử gia danh tiếng và
là hội viên của Viện Hàn Lâm Pháp.