DÂN TRÍ Việt Nam?!
(people mentality / the level of people)
(people mentality / the level of people)
Nó phản ứng ngay: “Việt Nam là một nước có nhiều
người đi học, nhiều sinh viên đại học, nhiều người có bằng cấp. Làm sao bạn lại
có thể kết luận cẩu thả như thế?”...
Trước khi gặp lại một người
bạn người nước ngoài mới trở về từ Việt-Nam, nó háo hức ơi là háo hức. Anh bạn
này là con trai một người lính Mỹ đã từng sang tham chiến ở quê hương trong những
năm 60. Anh lớn lên và được kể cho nghe về những đau khổ do chiến tranh gây ra
cho người dân quê hương mình. Sau khi tốt nghiệp đại học, vì muốn bù đắp lại
chút nào đó cho con người Việt-Nam, anh quyết định gác lại sự nghiệp riêng để
sang Việt-Nam...
Nhưng sau khi gặp anh bạn
nước ngoài này, sự háo hức của nó bỗng trở thành nỗi buồn vời vợi. Buồn lắm vì
nó là một nhà giáo trẻ đầy nhiệt huyết. Làm sao không buồn được khi anh bạn nước
ngoài, sau một thời gian cống hiến ở ViệtNam, nói rằng anh không tính sẽ quay lại
sống ở ViệtNam nữa, lý do chính nằm gọn trong câu nói của anh: “Dân trí ở đây thấp quá! Rất khó sống!”
Mới đầu nó tự ái lắm khi
nghe câu nói ấy. Nó phản ứng ngay: “ViệtNam
là một nước có nhiều người đi học, nhiều sinh viên đại học, nhiều người có bằng
cấp. Làm sao bạn lại có thể kết luận cẩu thả như thế?”
Nhưng người phương tây thường
nói có sách mách có chứng đàng hoàng. Bởi thế, nó chỉ còn biết im lặng mà nghe.
Ngậm ngùi... Đau!
Anh bạn nước ngoài kể dài
lắm… nhưng vắn tắt thì như thế này:
“Tôi yêu quý dân tộc
của bạn. Tôi cảm thấy khổ tâm khi thấy những hậu quả của chiến tranh để lại. Mới
đầu tôi dự tính sẽ sống ở đất nước bạn lâu dài, mong có thể làm được điều gì đó
bù đắp lại những đau khổ do cha ông chúng tôi đã gây ra. Tôi thấy quê hương các
bạn đang từng bước hội nhập vào cộng đồng quốc tế nên tôi hy vọng giúp các bạn
chút vốn liếng Tiếng Anh để các bạn dễ hoà nhập hơn. Tôi không hối hận đã được
cống hiến thời gian và sức lực cho các bạn sinh viên Việt Nam vì tôi thích làm
điều có ý nghĩa. Nhưng thật là khó sống ở đây khi dân trí quá thấp !”
Anh bạn này nói tiếp:
“Một lần kia tôi đang đi bộ trong một con hẻm, chợt nghe có tiếng vật gì đang
rơi từ trên cao xuống. Theo phản xạ tự nhiên, tôi ngẩng đầu lên xem thì thấy một bịch rác ai đó vứt qua cửa sổ đang
rơi xuống. May qúa tôi nhảy qua một bên né kịp chứ không thì… Rồi lần khác,
đang chạy xe trên đường, tôi giật mình khi thấy có người ném một con chuột từ trong nhà ra ngoài đường.
Tôi hốt hoảng tránh nó suýt nữa bị tai nạn. Vứt rác ra nơi công cộng đã là một
điều kinh khủng rồi, bây giờ lại ném cả chuột ra ngoài đường. Chiều hôm đó tôi
có việc phải đi lại trên cùng một con đường, con chuột đã bị xe khác cán nát
be-bét. Nhìn rợn cả gai ốc! À, có chuyện này tôi hỏi bạn. Bạn đã sống ở một số
nước ngoài, bạn có thấy người đi xe hay bấm còi không?”
“Rất ít khi, chỉ
khi nào khẩn cấp thôi.” Nó trả lời.
“Đúng vậy. Còn nhiều
người ở quê hương bạn bấm còi rất ồn ào bất cứ lúc nào, ngay cả những nơi cần tôn trọng sự yên
tĩnh như bệnh viện, trường học. Rồi trong phòng chiếu phim, có không ít người vẫn
bật điện thoại lên nói chuyện tỉnh bơ như chỗ không người. Có lẽ họ không thấy
chung quanh họ là người bởi vì người thì cần được tôn trọng. Bạn thấy sao?”
“À, thì chuyện đó,
tôi cũng không rành lắm vì tôi ít đi coi phim.” Nó
miễn cưỡng đáp.
“Tôi quen một cô bạn
ViệtNam. Có lần tôi theo cô ấy vào bệnh viện để thăm người nhà đang nằm điều trị
tại một bệnh viện công. Thân nhân của người bệnh người thì ngồi người thì nằm nghỉ la liệt dưới nền lối
đi. Trong các phòng dành cho bệnh nhân, tôi cũng thấy thân nhân họ nằm dưới đất,
thậm chí dưới gầm giường. Chữa trị trong môi trường ồn ào, xô bồ như thế này,
làm sao mau khỏi bệnh được! Không chừng tạo ra thêm nhiều bệnh nhân mới nữa ấy
chứ. Cô bạn tôi còn kể rằng nếu không có tiền mà vào bệnh viện thì dù có gặp
nguy hiểm cũng vẫn phải nằm đó chờ! Tôi hỏi lỡ bệnh nhân tử vong thì sao, cô ấy
đáp: “Thì chết chứ sao nữa.” Vào phòng thăm người nhà cô ấy, tôi thấy mỗi lần
cô ấy muốn nhờ bác sĩ hay y tá điều gì, để cho nhanh chóng và vui vẻ thì cô ấy
phải bỏ tiền vào phong
bì
đưa cho họ, gọi là tiền trà nước. Chẳng lẽ bác sĩ, y tá ở nước bạn cần uống nhiều
trà nước vậy sao ?!”
“À, thì chắc là khí
hậu ở đấy nóng nên hay khát nước…” Nó đùa cho bớt đau.
“Bạn biết không,
lúc tôi đến nước bạn lần đầu tiên, tôi đi chung với một Việt kiều. Lúc vào cửa
khẩu kiểm tra hộ chiếu và thị thực, không hiểu sao anh cảnh sát cứ để bạn tôi đứng
đó chờ. Cuối cùng thì bạn tôi bỏ vào hộ chiếu một tờ giấy nhỏ màu
xanh-xanh,
“nhỏ nhưng có võ”, thế là anh cảnh sát vui vẻ cho qua liền và chúc bạn tôi kỳ
nghỉ thoải mái. Tôi là người gốc nước ngoài, hình dáng khác, tiếng nói cũng khác
nên không thấy anh cảnh sát nói gì. Chắc cùng là người Việt nên dễ “nói chuyện”
hơn! Nhưng tôi chưa bao giờ thấy điều ấy xảy ra ở nước tôi.
Đó sẽ bị coi là một
hành vi hối lộ. Ở nước bạn, việc này xảy ra lộ liễu giữa ban ngày như vậy mà
không sao nhỉ?”
“Tôi nhớ trước đây
báo chí cũng có nói đến việc này, nhưng một thời gian sau thì lại tái diễn và
chẳng thấy ai nói gì nữa.” Nó đáp.
“Bạn biết không,
tôi sẽ không bao giờ quên mùa Giáng Sinh năm vừa rồi của tôi. Chị tôi gửi cho
tôi một bánh trái cây (fruitcake) cho chính tay chị ấy làm. Chúng tôi có truyền
thống ăn bánh với rượu sữa Bailey vào đêm Giáng Sinh, ngon lắm. Nhận được tin
chị báo qua email, tôi mừng quá vì thèm. Nhưng đến khi tôi ra bưu điện lấy quà,
người ta đòi tôi hơn 2 triệu đồng, tức là hơn 1 trăm đô-la Mỹ. Ôi trời ơi, chị
tôi mất công làm bánh, tốn kém hết cỡ thì cũng chỉ hai ba chục đô-la. Cuối
cùng, tuy tiếc hùi hụi nhưng tôi quyết định không nhận món quà ấy nữa vì tôi thấy
quá vô lý và bị xúc phạm. Luật pháp Mỹ rất chặt chẽ về việc gửi hàng, nhất là
thực phẩm, nên họ đã kiểm tra hàng gửi kỹ lưỡng. Vậy mà bưu điện bên đất nước bạn
lại tự ý mở bánh của tôi ra xem. Ai mà dám
ăn bánh đó nữa. Lúc mở ra, biết đâu người ta bỏ cái gì khác vào đó thì sao.
Thêm nữa, ở phiếu dán liệt kê các mặt hàng gửi đã ghi rõ nội dung hàng gửi rồi,
tại sao bưu điện nước bạn không biết tôn trọng quyền riêng tư, uy tín của người
gửi và người nhận.
Nếu họ thắc mắc muốn
biết chắc chắn hàng gửi có hợp pháp và an toàn hay không, họ cần phải làm việc
với bưu điện bên Mỹ chứ không thể tuỳ tiện mở ra được. Vả lại, một cái bánh nhỏ
không thể tốn nhiều tiền như vậy. Lúc ấy, tôi rất thất vọng về sự việc này. Sau
đó ít ngày, tôi còn thất vọng hơn khi biết rằng một sinh viên trong lớp tôi dạy
cũng rơi vào trường hợp tương tự. Có người chị từ California gửi cho cậu ta một
hộp sô-cô-la và một lọ thuốc Vitamin-C sản xuất tại Mỹ để chúc mừng sinh nhật.
Người ta khui cả bưu phẩm ra rồi yêu cầu cậu ta đóng phí 1 triệu 6 trăm ngàn. Cậu
ta hỏi tại sao lại phải đóng tiền trong khi chị cậu đã đóng tiền rồi. Nhân viên
bưu điện bảo thuốc này cần phải đi kiểm tra lại xem có an toàn không. Cậu ta hỏi
ngược lại: “Mỹ là nước có kỹ thuật tiên tiến bậc nhất thế giới. Các anh có
trình độ kiểm tra người ta sao? Mà chỉ là một lọ Vitamin-C thông thường, chẳng
lẽ các anh thật sự quan tâm đến sức khỏe của tôi đến nỗi đi kiểm tra độ an toàn
của nó giùm tôi?” Các nhân viên phải xuống nước và giảm phí xuống còn 5 trăm
ngàn, nói rằng coi như là xin tiền cà-phê sáng.
Cậu sinh viên nói với
tôi rằng mấy người nhân viên quèn trong đó thôi cũng đã đeo đầy vòng vàng, nhẫn
vàng, họ không thiếu tiền uống cà-phê sáng đâu.
“Bạn có vẻ bức xúc
quá. Tôi xin lỗi!” Nó trấn an.
“Đúng, tôi bức xúc.
À, còn chuyện này nữa. Hôm nọ tôi đi ăn nhà hàng với mấy thầy cô đồng nghiệp bản
xứ của bạn. Lúc ăn, tôi thấy họ xả rác bừa bãi xuống sàn nhà. Sao không để gọn trên bàn hoặc cho vào
thùng rác gần đó nhỉ? Bạn thấy không, có bằng cấp cao đâu hẳn là có dân trí
cao.”
Nó giật mình vì câu nói này. Hoá ra dân trí là một cái gì khác hơn là bằng cấp.
“Bạn biết không,” người bạn nước ngoài kể tiếp, “mới
hôm qua thôi, tôi đang đi ngoài đường thì chứng kiến một vụ va quẹt xe máy. Rõ
ràng là người A chạy ẩu quẹt vào người B. Vậy mà người A vừa la hét vừa đánh
người B, đổ lỗi hết cho người B. Sao người A lại có thể lỗ mãng, vô liêm sỉ như
thế? Có lỗi thì phải can đảm nhận lỗi chứ. Sao lại muốn đổi trắng ra đen, lật
lọng
như thế? À, tôi nhớ đến một vụ tai nạn giao thông khác cách đây không lâu. Người
bị nạn nằm trên vũng máu trong khi cả một đám đông bu quanh để xem mà không ai động đậy một
ngón tay để giúp đỡ. Trước khi đến nước bạn, tôi nghe rằng người dân ở đây có tinh thần cộng đồng
cao lắm. Nhưng tôi thật sự chưa cảm nhận được.”
“Ui, nãy giờ say
sưa nói chuyện để thức ăn nguội rồi. Nào ta ăn thôi.” Nó
mời bạn.
“Đúng rồi. Mình ăn
đi. Thú thật với bạn, từ ngày tôi trở về Mỹ lại, tôi mới thấy an tâm khi ăn uống.
Bên quê hương bạn, quả là có nhiều món ăn rất ngon, tôi rất thích. Nhưng đáng
tiếc và đáng sợ vì thức ăn của các bạn không bảo đảm an toàn thực phẩm. Chính tai tôi nghe một số
sinh viên trong lớp nói rằng bây giờ ăn uống là “hên xui”. Ai “hên” thì ăn
trúng thức ăn nhiều hoá chất và chết sớm trước khi có con cái. Ai “xui” thì ăn
trúng thức ăn có hoá chất bộc phát chậm và để lại bệnh tật di truyền cho con
cháu. Tôi nghe mà lạnh hết cả người.”
“Đúng là có chuyện
thực phẩm của chúng tôi có nhiều hóa chất độc hại do một số người hám lợi mà
thiếu lương tâm.” Nó đồng ý.
“À, có một điều làm
tôi rất ngạc nhiên khi nghe các sinh viên nói với tôi rằng học sinh bây giờ quay cóp trong thi
cử
nhiều lắm. Hơn nữa, một số người trong vị trí lãnh đạo còn mua bằng cấp chứ không phải tự trau dồi
kiến thức mà có. Các sinh viên còn kể cho tôi nghe rằng nếu một sinh viên tốt
nghiệp ngành sư phạm muốn cống hiến trí thức của mình cho các thế hệ tương lai
trong một ngôi trường, họ phải đóng tiền gì đó đến cả trăm triệu khi nộp đơn
xin việc. Việc họ được nhận vào giảng dạy phụ thuộc vào số tiền kia chứ không dựa trên tài
năng của
họ. Có thật như thế không bạn?”
“Ừm, tôi cũng có
nghe nói đến tình trạng ấy.” Nó miễn cưỡng trả lời.
“Wow, nếu mà như vậy
thì làm sao có dân trí được nhỉ?” Người bạn nước ngoài chặc
lưỡi, lắc đầu.
Bây giờ thì nó hiểu
ra ý nghĩa của dân trí. Dân trí là một điều gì căn bản và cần thiết cho con người
hơn là việc có một tấm bằng lủng lẳng trong nhà. Dân trí không chỉ là đầu đầy
chữ nghĩa nhưng là tim đầy vị tha. Dân trí gồm có sự hiểu biết những giá trị tốt
đẹp và khả năng chia sẻ chúng. Dân trí đúng nghĩa phải là sự quan tâm đến ích lợi
của những người xung quanh. Mình làm gì thì cũng nghĩ đến hạnh phúc của người
khác. Dân trí là biết tôn trọng và tự trọng. Dân trí là sống cao đẹp. Dùng bằng
cấp, địa vị xã hội chỉ cho việc tìm kiếm tư lợi thì là phản dân trí. Có dân trí là phải
biết liên đới với tha nhân bằng tình yêu thương bác ái. Một xã hội dân trí là xã
hội gồm có những người biết yêu thương chân thành như vậy.
“À này bạn, tôi cảm
thấy thú vị về đất nước của bạn, một đất nước đa văn hóa, đa sắc tộc, đa lý tưởng,
đa đảng phái. Thực tế phức tạp vậy mà các bạn vẫn cùng nhau tiến lên đạt được
phát triển trên nhiều lãnh vực như kỹ thuật, nghệ thuật, nhân văn, y học, tâm
lý, kinh tế, xã hội, chính trị, từ thiện vào bậc nhất thế giới. Theo bạn thì yếu
tố nào đã giúp ổn định và phát triển đất nước bạn như thế?” Nó hỏi.
“Theo tôi, một
trong những yếu tố giúp ổn định xã hội phức tạp của chúng tôi chính là yếu tố niềm tin. Nếu thiếu khía cạnh nền
tảng này, ắt hẳn xã hội của chúng tôi đã loạn từ lâu. Đánh giá thấp vấn đề niềm
tin khờ dại vất bỏ yếu tố giúp ổn định, hài hòa. Niềm tin chân chính
vào Một Thượng Đế Tình Yêu giữ cho chúng tôi biết sống có ý nghĩa, trung thực, tôn trọng, vị tha, cầu
tiến bằng năng lực của chính mình, bác ái. Khi chúng tôi biết sống những giá trị
tích cực ấy một cách tự hào, nhờ có niềm tin, một xã hội phức tạp như của chúng
tôi không những giữ được thăng bằng mà còn thăng tiến nữa. Văn minh của chúng
tôi là văn minh có lòng nhân ái vị tha làm nền, gọi là dân trí.”
Là người có niềm tin, nó
hiểu rõ điều anh bạn nước ngoài vừa nói nên gật đầu: “Tôi hoàn toàn đồng ý với bạn!”
Lúc chia tay, người bạn nước
ngoài vừa ôm chào nó vừa nói: “Tôi xin cầu
nguyện cho dân trí của quê hương bạn. Chúc các bạn bình an!”
Joseph
Ghi chú:
Chuyện này được kể bằng ngôn ngữ quê mình. Kể cho nhau nghe để rút kinh nghiệm,
không cần dịch ra ngôn ngữ khác làm gì cho… mệt và nhục… nhục nhã quá !!