Gioan Thánh Giá và bài Thánh thi Tình yêu
Thi ca và thần bí. Hai yếu tố này đan
quyện vào nhau nơi một con người, để những kinh nghiệm thần bí có thể diễn đạt
phần nào qua trung gian ngôn ngữ nhân loại vốn rất nhiều giới hạn… những hình ảnh
diễn tả kinh nghiệm của các vị thánh chấp nhận để cho Tình Yêu chiếm hữu và nên
một với Tình Yêu.
Nói đến Gioan Thánh Giá là nói đến những vần
thơ tuyệt tác. Dù toàn bộ thi phẩm của ngài không quá 2.500 câu, nhưng Thánh
Thi Thiêng Liêng và Đêm Tăm Tối của Linh Hồn vẫn được xếp vào hàng những áng
thơ hay nhất trong văn học Tây Ban Nha.
Nói đến Gioan Thánh Giá là nói đến những kinh
nghiệm thần bí sâu xa mà chỉ rất ít Kitô hữu được dẫn vào. Không phải tự nhiên
mà Hội Thánh tôn phong ngài là Tiến sĩ Hội Thánh từ khá sớm, năm 1926 dưới thời
Đức Piô XI.
Thi ca và thần bí. Hai yếu tố này đan quyện vào
nhau nơi một con người, để những kinh nghiệm thần bí có thể diễn đạt phần nào
qua trung gian ngôn ngữ nhân loại vốn rất nhiều giới hạn. Và cái đẹp của nàng
thơ được tôn vinh nhờ chuyển tải những kinh nghiệm tâm linh mềm mại mà mãnh liệt,
sâu thẳm mà cao vút. Phải chăng Rabindranath Tagore đã đi chung một nẻo đường với
vị thánh thi nhân của xứ Avila?
Không dám lạm bàn về những điều lớn lao ấy, chỉ
xin nhắc đến những tâm tình mà thánh nhân đã ghi khắc nơi lòng người bao thế hệ:
“Vào buổi xế
chiều của đời sống, chúng ta sẽ bị xét xử về tình yêu”;
“Nơi đâu không có tình yêu, bạn hãy đem yêu
thương đến, và bạn sẽ gặp được tình yêu”.
Điều lạ lùng là những tâm tình chan chứa yêu
thương ấy lại không đến từ một con người được cuộc đời chiều chuộng, nhưng từ một
tâm hồn đong đầy những vết đau của khó nghèo và bách hại. Cứ theo lẽ thường mà
nói, khi phải sống trong cảnh cùng cực và thiếu thốn, khi bị đời hắt hủi và
hành hạ, người ta sẽ trở thành con người đầy hận thù và bạo lực, và biến mọi mối
tương quan trong đời sống thành cay đắng. Lập luận ấy trở thành vô nghĩa đối với
Gioan Thánh Giá.
Được sinh ra trong dòng dõi quý tộc nhưng lại
phải nếm cảnh nghèo khổ từ tấm bé. Cha của Gioan, một người thuộc dòng dõi quý
tộc, đã mất hết tiền của và địa vị xã hội, bị gia đình loại bỏ, khi quyết định
kết hôn với cô con gái ông thợ may. Rồi ông qua đời lúc Gioan còn nhỏ, và bà mẹ
trẻ góa bụa tiếp tục nuôi con trong cảnh túng thiếu, di chuyển hết nơi này đến
nơi khác cho đến lúc Gioan được 9 tuổi, mới định cư ở Medina del Campo. Cũng ở
đây từ năm 17 đến năm 21 tuổi, Gioan làm việc trong một bệnh viện chuyên chữa
những thứ bệnh nan trị, đồng thời đi học ở trường dòng Tên.
Vượt qua tuổi thơ nghèo khổ và vất vả, Gioan
gia nhập dòng Cát Minh và đến năm 25 tuổi thì thụ phong linh mục. Những tưởng
như thế sẽ mãi mãi bình an nhưng sóng gió lại nổi lên ngay trong nhà dòng. Cuộc
gặp gỡ nữ tu Têrêxa Avila đã cuốn hút cha Gioan vào nỗ lực canh tân hội dòng,
thành lập những cộng đoàn theo đường hướng mới, tập trung nhiều hơn vào đời sống
cầu nguyện. Nỗ lực ấy gặp chống đối quyết liệt từ nhiều tu sĩ Cát Minh truyền
thống, và ngày 3-4 tháng 12 năm 1577, cha Gioan bị chính anh em mình giam giữ ở
Toledo, trong căn phòng rộng dài chưa đầy 3 mét. Chỉ có một cửa sổ nhỏ sát trần
nên căn phòng lúc nào cũng chìm trong tăm tối. Lạ lùng thay, chính trong cảnh
tăm tối ấy mà những vần thơ tuyệt diệu của Thánh Thi Thiêng Liêng được trước
tác. Mãi 9 tháng sau, cha Gioan mới tình cờ thoát ra khỏi căn phòng tăm tối ấy,
và dành trọn phần đời còn lại để chia sẻ và giải thích cho mọi người kinh nghiệm
về tình yêu Thiên Chúa.
Làm thế nào để tuổi thơ vất vả và những khổ đau
do chính anh em mình tạo ra lại có thể biến thành tình yêu bay bổng thay vì để
hận thù giam giữ? Đã hẳn tình yêu Thiên Chúa luôn luôn đi bước trước, nhưng để
tình yêu ấy thanh tẩy và biến đổi một tâm hồn, thì tâm hồn ấy, với tất cả chọn
lựa tự do, phải tận tình cộng tác. Phải chấp nhận cuộc thanh tẩy đau đớn như
khúc củi chấp nhận để ngọn lửa ngoạm lấy, làm cho làn da xinh đẹp của nó thành
đen đủi xấu xí, và sức nóng của lửa đẩy chất nhựa bên trong ra ngoài khiến cho
làn da kia càng xấu xí hơn. Để rồi tiến trình thanh tẩy ấy sẽ biến đổi tâm hồn,
làm cho củi trở nên một với lửa, mang hơi ấm và sức sống cho những tâm hồn giá
lạnh, đem ánh sáng và niềm vui đến những ai ngồi trong tăm tối. Củi nên một với
lửa. Giọt nước hòa trong đại dương. Những hình ảnh sống động của Gioan Thánh
Giá và Têrêxa Hài Đồng, những hình ảnh diễn tả kinh nghiệm của các vị thánh chấp
nhận để cho Tình Yêu chiếm hữu và nên một với Tình Yêu.
Như thế, dấu chỉ đích thực của một vị thánh chỉ
có thể là tình yêu, vì Thiên Chúa là Tình Yêu. Và tình yêu ấy, nếu có thật,
không chỉ là kinh nghiệm thần bí cao xa, nhưng được thể hiện trong suy nghĩ,
ngôn từ và những cử chỉ nhỏ bé nhất của đời sống hằng ngày. Thánh Gioan Thánh
Giá là bậc thầy trong đời sống thần bí, và ngài cũng là con người hết sức nhạy
bén trước những nhu cầu và những nỗi đau của người bên cạnh, từ những gì nhỏ bé
nhất. Và đây chính là sứ điệp ngài trao gửi cho tất cả mọi người, dù sống đời
chiêm niệm hay hoạt động giữa lòng đời: “Nơi đâu không có tình yêu, bạn hãy đem
yêu thương đến, và bạn sẽ gặp được tình yêu”. Sứ điệp tình yêu ấy hàm chứa
trong nó một hành trình thanh tẩy, và vì thế, không dễ được đón nhận, dù đã
vang lên từ hai ngàn năm trước, trên môi miệng Thầy chí thánh. Cũng vì thế, cần
lặp lại như lời nhắc nhở và như lời cầu nguyện.
Gm Phêrô Nguyễn Văn Khảm