Chìa
khóa để hiểu Đức Giáo hoàng Phanxicô
Nhiều
lời nói và cử chỉ vốn gây nhiều ngỡ ngàng cho thế giới của ngài bắt nguồn một
cách tự nhiên từ nền tảng Dòng Tên của ngài. Chúng ta hãy nhìn vào 5 đặc điểm
của ngài:
Tác giả: James Martin là
một linh mục Dòng Tên,
chủ bút của tạp chí America và tác giả của cuốn sách
mới được xuất bản “Chúa Giêsu: một người hành hương”
chủ bút của tạp chí America và tác giả của cuốn sách
mới được xuất bản “Chúa Giêsu: một người hành hương”
Cách đây 1 năm, Đức Hồng y
Jorge Mario Bergoglio trở thành Giáo hoàng Phanxicô. Kể từ lúc đó, các tu sĩ
Dòng Tên khắp thế giới cùng có chung một thắc mắc: “Liệu ngài có con là một tu sĩ Dòng Tên nữa không?” Nếu có ai đó trở
thành Giáo hoàng cũng có nghĩa là trở thành người đứng đầu của tất cả các dòng
tu Công Giáo như: Phanxicô, Đaminh, Biển Đức, Dòng Tên v.v. vậy thì người ấy có
còn là thành viên của hội dòng mình nữa không?
Đức Giáo hoàng Phanxicô đã
trả lời câu hỏi này nhiều lần. Trong những lần gặp gỡ với các anh em cùng dòng
của ngài, ngài đã nói rằng “Chúng ta là
những tu sĩ Dòng Tên.”
Căn tính Dòng Tên của Đức
Giáo hoàng là một phương thế quan trọng giúp hiểu vị giáo hoàng được xem là hiện
tượng của thế giới này. Quả thực, nhiều lời nói và cử chỉ vốn gây nhiều ngỡ
ngàng cho thế giới của ngài bắt nguồn một cách tự nhiên từ nền tảng Dòng Tên của
ngài. Chúng ta hãy nhìn vào 5 đặc điểm của ngài:
Khiêm nhường
Có ai không để ý đến lòng
khiêm nhường của Đức Phanxicô chăng? Cử chỉ đầu tiên trước công chúng của ngài
trong tư cách Giáo hoàng không phải là ban phép lành cho đám đông khổng lồ tại
quảng trường thánh Phêrô nhưng là xin sự sự chúc lành của đám đông. Vài ngày
sau, ngài từ chối căn hộ giáo hoàng tại Dinh Tông tòa đồ sộ và chọn căn phòng
đơn sơ tại một nhà khách của Vatican.
Ngay trong tuần này, một bức
hình chụp các thành viên của Giáo triều tĩnh tâm năm đã cho thấy Đức Giáo hoàng
ngồi giữa họ, cùng với các hồng y và giám mục, như những người tĩnh tâm khác.
Đức Giáo hoàng ngồi giữa
các giám mục và hồng y tại kỳ tĩnh tâm hàng năm như tất cả mọi người.
Dĩ nhiên, khiêm nhường là
một nhân đức Kitô giáo nhưng cũng là điều mà thánh Inhaxiô Loyola, đấng sáng lập
Dòng Tên vào thế kỷ 16 đặc biệt yêu cầu các linh mục và tu huynh Dòng Tên hằng ấp
ủ trong lòng. Thánh Inhaxiô đã nói đến 3
bậc khiêm nhường. Bậc thứ nhất được minh họa bằng hạng
người không làm gì trái với
luân lý. Bậc thứ hai là người khi đối diện với
danh dự và ô danh vẫn giữ được
sự “bình tâm.” Bậc thứ ba là người chọn con đường khiêm hạ để nên giống Chúa
Giêsu hơn. Đức Giáo hoàng Phanxicô minh họa cho “Bậc khiêm nhường thứ ba” này.
Nghèo khó
Đức Phanxicô là vị Giáo
hoàng Dòng Tên đầu tiên và cũng là Giáo hoàng đầu tiên xuất thân từ một dòng tu
kể từ năm 1831. Điều đó có nghĩa ngài là vị Giáo hoàng đầu tiên sống dưới “lời khấn nghèo khó” kể từ giữa thế kỷ
19. Tất cả các linh mục có nghĩa vụ phải sống giản dị nhưng thành viên của các
dòng tu tuyên khấn sống nghèo khó cụ thể. “Lạy
Thiên Chúa toàn năng hằng hữu…” là lời mở đầu công thức khấn của Dòng Tên.
Nói cách khác, phần tử của các hội dòng thề hứa với Thiên Chúa sống đơn giản.
Vì thế, hầu hết thời niên
thiếu – cho đến khi trở thành giám mục và được miễn trừ khỏi lời khấn ấy, Jorge
Mario Bergoglio chẳng sở hữu điều gì cho riêng mình. Như mọi thành viên của các
dòng tu, ngài sinh sống bằng một ngân sách nghiêm ngặt. Ngài phải chuyển lại
cho cộng đoàn của mình mọi thứ ngài kiếm được và được tặng. Ngài phải xin tiền
mặt khi mua sắm những thứ nhiều tiền như một bộ áo vét chẳng hạn.
Điều này làm
cho Bergoglio quen với một đời
sống giản dị mà nhiều người ghi nhận như là một trong những
phương diện lôi cuốn nhất của ngài. Nó cũng làm gia tăng lòng thương xót của ngài không phải
dành cho những người sống nghèo khó tự nguyện như ngài, nhưng cho những người bị
đẩy vào cảnh nghèo như những người nghèo, những người bị gạt ra bên lề.
Quản trị
Đức Giáo hoàng Phanxicô đã
làm cho một số nhà Vatican học (Vaticanologists) gãi đầu bối rối khi ngài bổ
nhiệm nhóm 8 hồng y tư vấn và trợ giúp cho ngài trong việc cải cách Giáo triều
hay bộ máy làm việc trung ương. Nhóm “G8” gồm những vị hồng y có tiếng đã thực
hiện những thay đổi trong những lãnh vực phức tạp như ngân hàng Vatican. Nhiều
người đã tự hỏi tại sao Đức Giáo hoàng không dựa vào những vị lãnh đạo các văn
phòng đặc trưng của Vatican cho loại hình tham vấn chặt chẽ này. Tại sao “G8”
không phải là những vị tổng trưởng các bộ của Vatican?
Tuy nhiên, đối với các tu
sĩ Dòng Tên, “cung cách hành xử” của ngài, điều mà thánh Inhaxiô thích nói đến,
quá quen thuộc. Trước khi trở thành Tổng Giám mục Buenos Aires, cha Bergoglio
đã là “giám tỉnh” hay bề trên miền của Argentina. Như cách mà mọi giám tỉnh
Dòng Tên làm, ngài đã chọn “các tư vấn” cho giám tỉnh, những người sẽ tư vấn
cho giám tỉnh về tất cả các cách thức quyết định. Vì họ thường không làm việc trực tiếp trong việc quản trị của tỉnh,
giám tỉnh có thể dựa vào họ để nói chuyện một cách cởi mở và chân thành. Với nhóm “G8”, Đức Giáo hoàng đang dựa theo khuôn mẫu quản trị quen thuộc
của Dòng Tên.
Cầu nguyện
Bạn sẽ thường nghe thấy Đức
Giáo hoàng nói điều gì đó tương tự như những gì ngài đã nói trong một bài giảng
lễ tại một giáo xứ ở Rôma khi ngài đề nghị giáo dân nhắm mắt lại và tưởng tượng
họ đang ở trong bối cảnh của Tin mừng, trong trường hợp này là tại sông Jordan,
nơi Chúa Giêsu chịu phép rửa. “Bây giờ
[các bạn] hãy trò chuyện với Chúa Giêsu,” Đức Giáo hoàng nói.
Lễ Phục sinh năm ngoái,
ngài đã yêu cầu người nghe tưởng tượng mình như những người nữ môn đệ đang đến
gần mộ của Chúa Giêsu trong ngày Chúa Nhật Phục sinh. Đây là nét đặc trưng
chính yếu của lối cầu nguyện của các tu sĩ Dòng Tên: yêu cầu người ta sử dụng
trí tưởng tượng của mình và thông qua đó để Thiên Chúa làm việc.
Trong những bài giảng, suy
tư và diễn văn của mình, Đức Phanxicô thường không nói cho người nghe điều họ
phải suy nghĩ cho bằng mời gọi họ tưởng
tượng và suy nghĩ về chính bản thân mình. Không
phải bạn được mời đến gặp Chúa Giêsu của giáo hoàng nhưng là của chính bạn.
Sự cởi mở
Các tu sĩ Dòng Tên được
yêu cầu “tìm thấy Chúa trong mọi
sự.” Một lần nữa, điều này không đơn thuần là
phẩm hạnh của Dòng Tên nhưng còn là của một Kitô hữu. Tuy nhiên, châm ngôn ngắn
gọn này là cách trích dẫn thường thấy để tóm tắt linh đạo Dòng Tên. Và “mọi sự”
có nghĩa là mọi người.
Điều này bao gồm những người
cảm thấy bị loại trừ, hoặc không được chào đón trong Giáo hội. Vì thế, dẫu cho
sứ điệp của ngài dựa trên trên lòng thương xót Kitô giáo nhưng thế giới đã chứng
kiến Đức Giáo hoàng liên tục
mời gọi Giáo hội kinh nghiệm về Thiên Chúa ở những nơi mà một vài vị lãnh đạo
Công giáo có thể bỏ qua hoặc lờ đi. Những người vô thần,
những người ly dị và tái hôn, những người đồng tính nam cũng như nữ, tất cả đã
nhìn thấy Đức Giáo hoàng đang tiếp cận với họ.
Đức Phanxicô không phải nhọc
công để tìm thấy Thiên Chúa ở đó bởi vì ngài biết rằng Thiên Chúa đã ở đó khi
ngài nhắc nhở người khác tìm kiếm Thiên Chúa trong cuộc sống của tất cả những
người này.
Những đặc nét Dòng Tên
khác có thể được thêm vào danh sách như tính linh
hoạt, tự do và ưu tư cho công bình xã hội.
Nhưng trên hết, khi các tu sĩ Dòng Tên nhìn ngắm Đức Giáo hoàng, chúng tôi thường
gật đầu với nhau và nói, “Đó đích thực là
một tu sĩ Dòng Tên.”
Suốt một năm qua, các tu
sĩ Dòng Tên bị chỉ trích là quá tự hào về Đức Giáo hoàng Phanxicô. Tôi là kẻ tội
lỗi. Vì thế trước nguy cơ kiêu ngạo, tôi sẽ nói rằng tôi nghĩ ngài là một Giáo
hoàng, một linh mục và một tu sĩ Dòng Tên tuyệt vời. Và tôi sẽ đánh cuộc thánh
Inhaxiô hẳn cũng sẽ tự hào hoặc ngài sẽ tự hào trong giới hạn cho phép.
Chuyển ngữ: Chỉnh Trần,
S.J.