Một Số Ngộ Nhận Về
BỆNH TIỂU ĐƯỜNG
Trên thế giới hiện
nay có hơn 200 triệu người bị tiểu đường và bệnh là nguyên nhân tử vong đứng
hàng thứ tư trong số những bệnh không truyền nhiễm.
Ngày 3 tháng 11 năm 1983, nguyên Tổng Thống
Hoa Kỳ Ronald Reagan đã công bố tháng 11 hàng năm là thời gian để nhắc nhở dân
chúng về bệnh tiểu đường cũng như khích lệ mọi nguời cố gắng loại bỏ căn bệnh
hiểm nghèo này. Hiện nay, tại Mỹ có khoảng 16 triệu trường hợp tiểu đường với
trên 10 triệu được xác định đang mang bệnh, trên 5 triệu chưa biết là có bệnh
hay không.
Trong khi đó thì Liên Hiệp Quốc cũng dành
ngày 14 tháng 11 mỗi năm để các quốc gia thành viên cùng nhau tìm cách ngăn chặn
sự bành trướng của bệnh tiểu đường. Đây là ngày sinh của khoa học gia Gia Nã Đại
Frederick Banting, nguời mà vào năm 1922 đã chứng minh insulin do tụy tạng sản
xuất và vai trò của insulin với bệnh tiểu đường. Năm nay, chủ đề của ngày tiểu
đường thế giới là ‘Kiểm soát đường huyết tốt để sống vui sống khỏe’. Trên thế
giới hiện nay có hơn 200 triệu người bị tiểu đường và bệnh là nguyên nhân tử
vong đứng hàng thứ tư trong số những bệnh không truyền nhiễm.
Bệnh tiểu đường đang có chiều hướng gia
tăng tại mọi quốc gia, vì dinh dưỡng được cải thiện, dân chúng ăn uống dư thừa, thoải mái hơn nhưng lại ít vận động cơ thể. Ngoài ra, còn rất nhiều người không hiểu
rõ về bệnh cũng như các biến chứng do bệnh gây ra.
Vài hiểu biết căn bản về bệnh Tiểu Đường
1- Thực phẩm căn bản của con người là
carbohydrate, chất đạm và chất béo. Carbohydrate có hai thành phần chính: đường
(sugars) như fructose, glucose, lactose và tinh bột (starches). Đường lưu hành
trong máu và là nguồn năng lượng quan trọng cho các tế bào. Glucose không phải
là đường trắng tinh chế mà ta mua ở ngoài chợ.
2- Glucose
được hormon insulin từ tụy tạng chuyển vào tế bào để tạo ra năng lượng cho các
hoạt động của cơ thể.
3- Khi
không được dùng, glucose sẽ bị loại đồng loạt ra khỏi cơ thể, trong nước tiểu. Thế
là ta bị bệnh Tiểu Đường
4- Tiểu Đường
là bệnh mạn tính, không chữa dứt được.
5- Bệnh
gây ra do tụy tạng không sản xuất đủ insulin hoặc do cơ thể không sử dụng được
insulin.
6- Insulin
có nhiệm vụ đưa dường glucose từ máu vào tế bào để chuyển ra năng lượng. Thiếu
insulin, glucose sẽ lưu hành tràn ngập trong máu, đưa đến cao đường huyết.
4- Glucose
sẽ bị loại ra khỏi cơ thể qua nước tiểu. Tên ‘Tiểu Đường’’ hoặc ‘Đái Tháo Đường’
từ đó mà có.
5- Để thải
glucose, thận cần lấy nước từ các tế bào. Bệnh nhân đi tiểu nhiều đưa tới cơ thể
thiếu nước, và bệnh nhân sẽ uống nhiều nước (một trong mấy dấu hiệu chính của bệnh).
6- Cơ thể
lấy năng lượng từ chất béo trong người, bệnh nhân mất cân (dấu hiệu chính), nên
ăn nhiều (dấu hiệu chính). Ăn nhiều mà nhiều người vẫn gầy.
7- Có hai
loại Tiểu Đường chính:
a- Loại I
thường thấy ở trẻ em và lớp người dưới 30 tuổi, có tính cách thừa kế, đôi khi
do môi trường (virus). Trong loại này, tụy tạng không sản xuất insulin và người
bệnh cần được điều trị lâu dài bằng insulin.
b- Loại
II: Thường thấy ở người trên 40 tuổi, người mập phì, trong gia đình có người bị
tiểu đường. Bệnh nhân có một ít insulin nhưng cơ thể không dùng được. Điều trị
bằng dinh dưỡng hợp lý, vận động cơ thể, thuốc viên hoặc insulin.
8- Ngoài
ra, còn tiểu đường tạm thời khi có thai, tăng chức năng tuyến thượng thận, suy
thận, cường tuyến giáp, viêm hoặc cắt bỏ tụy tang, căng thẳng tâm thần, tác dụng
phụ của dược phẩm (corticosteroids, thuốc chống trầm cảm, thuốc lợi tiểu... ).
.
9- Dấu hiệu
bệnh: Với loại I, bệnh nhân không có insulin, nên dấu hiệu có thể xuất hiện
ngay từ khi mới bị bệnh. Với loại II, bệnh nhân có một ít insulin, glucose được
sử dụng một phần nào, nên nhiều khi dấu hiệu không rõ ràng. Bệnh được tình cờ
tìm ra khi đi kiểm tra tại phòng mạch bác sĩ.
Dấu hiệu thường thấy: Tiểu tiện nhiều, uống
nước nhiều, ăn nhiều để bù số năng lượng mất vì glucose tiểu ra ngoài...
10- Tiểu
đường gây ra nhiều biến chứng trầm trọng như suy thận, cao huyết áp, bệnh tim,
vữa xơ động mạch, thoái hóa võng mạc, khiếm thị, mất cảm giác ngoại vi, rối loạn
cương dương, nhiễm trùng bàn chân...
11- Tiểu
đường có thể kiểm soát được bằng ăn uống hợp lý, giảm cân nếu mập phì, vận động
cơ thể, thuốc viên, thuốc chích insulin, hiểu biết căn bản về bệnh... .
12- Bệnh
nhân cần thử nghiệm đường huyết tại nhà thường xuyên và ghi kết quả, để theo
dõi tình trạng bệnh và thay đổi liều lượng thuốc cũng như chế độ dinh dưỡng.
13- Các
nhà chuyên môn y khoa học đề nghị là, mỗi 3 năm, mọi người nên thử nghiệm coi
xem có bị bệnh tiểu đường hay không. Người có nhiều nguy cơ bị tiểu đường (tuổi
ngoài 40, mập phì, có thân nhân bị tiểu đường... ) nên thử nghiệm thường xuyên
hơn.
Một số ngộ nhận với bệnh tiểu đường:
Ở đời, con người thường có một số ngộ nhận
đối với mọi sự việc, ngay cả trong vấn đề sức khỏe, bệnh tật. Nguyên do đưa đến
ngộ nhận là không có hiểu biết hoặc tiếp nhận nguồn tin tức không được chính
xác. Với bệnh Tiểu Đường, nhiều người cũng có những hiểu nhầm cần được làm sáng
tỏ. Như là:
1- Tiểu đường có thể
lây lan.
Tiểu đường là một bệnh về nội tiết, gây ra
do tụy tạng không sản xuất được insulin hoặc insulin có ít và không có tác dụng.
Vì vậy, bệnh không lây lan nhưng bệnh có thể thừa kế (inherit) nếu trong gia
đình có người bị tiểu đường.
2- Như vậy thì khi
bố mẹ bị tiểu đướng là con cái cũng bị bệnh
Không hoàn toàn đúng hẳn, Khi trong gia
đình có người bị tiểu tường, thì con cháu có thể thừa kế gen gây bệnh. Như vậy
có nghĩa là con cháu có nhiều nguy cơ hơn để dễ dàng mắc bệnh chứ không đương
nhiên bị bệnh. Ngoài ra, nếu con cháu áp dụng các phương thức phòng tránh bệnh
như giảm cân khi mập phì, dinh dưỡng hợp lý, vận dộng cơ thể... thì rủi ro mắc
bệnh giảm.
3- Tôi nghe nói có
nhiều loại thuốc chữa dứt được bệnh tiểu đường.
Cho tới nay chưa có phương thức nào chữa dứt
được bệnh tiểu đường mà chỉ có thể kiểm soát mức độ đường huyết và tránh được
các biến chứng của bệnh. Nhờ đó mà người bệnh có thể sống đời sống bình thường.
4- Ăn nhiều đường sẽ
bị bệnh tiểu đường.
Đây là một ngộ nhận có từ thuở xa xưa: ăn
nhiều đường, đái ra đường, kiến bu kín chung quanh bãi nước tiểu. Khi đó, người
ta gọi tiểu đường là bệnh ‘nước tiểu mật ong’.
Thực ra, tiêu thụ quá nhiều đường tinh chế
không trực tiếp gây ra bệnh tiểu đường, nhưng có thể đưa tới mập phì, vì đường
có nhiều calori mà không có chất dinh dưỡng. Căn cứ theo thống kê, thì 80% người
mập kiểu trái táo, với bụng bự, sẽ có nhiều nguy cơ bị bệnh tiểu đường loại II
hơn là người cân nặng bình thường.
5- Vậy thì tôi
không được ăn đường hay sao?
Bệnh nhân vẫn có thể ăn đường nhưng số lượng
đường tiêu thụ phải bao gồm trong tổng số carbohydrate dùng trong ngày. Ngoài
ra, bệnh nhân cũng nên dùng đường chung với các món ăn khác, nhất là với thực
phẩm có chất xơ, để glucose vào máu từ từ, chứ không tăng vọt.
Xin nói thêm là, đường cũng ‘cứu’ người bị
tiểu đường. Đó là khi đường huyết đột nhiên xuống quá thấp, đặc biệt là khi
đang trị bệnh bằng thuốc viên hạ đường hoặc insulin. Để tránh ngất xỉu, chóng mặt...
bệnh nhân phải tức thì ăn một chút đường, như một cục kẹo, một ly nước trái cây
để cơ thể có đủ glucose.
6- Có người nói đường
hóa học độc lắm, lại có người nói nấu chè với đường hóa học ăn rất ngon.
Đường nhân tạo là đề tài của nhiều nghiên cứu
với kết quả là khen cũng nhiều và chê cũng lắm. Tuy nhiên, theo Cơ Quan Thực Phẩm
và Dược Phẩm Hoa Kỳ, đường hóa học tương đối an toàn nếu dùng đúng số lượng
theo hướng dẫn của cơ quan này và nhà sản xuất. Với một số người, đường thay thế
có thể gây ra vài phản ứng nhẹ như chóng mặt, nhức đầu, tiêu chẩy, no hơi... Nếu
dùng quá nhiều, đường lại cho vị đắng.
Ngoai trừ đường aspartame (Nutrasweet,
Equal), các đường nhân tạo khác đều có thể dùng như gia vị trong việc nấu nướng,
để thêm vị ngọt cho món ăn. Nhưng nếu dùng để nấu chè thì e rằng ta sẽ tiêu thụ
quá nhiều hóa chất, tích tụ lại sẽ có hại, đồng thời giá cả cũng đắt hơn đường
tinh chế.
6b- Bị tiểu đường
là tôi phải bớt ăn cơm, ăn bánh mì.
Nói ‘bớt ăn’ cơm gạo thì cũng không đúng lắm,
mà phải ăn cơm, bánh mì... cân bằng với các loại thực phẩm khác, theo tỷ lệ 50%
carbohydrate, 30% chất béo và 20% chất đạm. Cơm, mì. . là nguồn năng lượng quý
báu cho cơ thể mà ta không được loại bỏ.
Có người đề nghị chế độ ít carbohydrate,
nhưng lại tăng chất đạm và chất béo. Theo chế độ này lâu ngày, bệnh nhân có
nguy cơ bị bệnh tim, bệnh thận nhiều hơn.
Vì thế, cân bằng các loại thực phẩm là điều
cần làm. Ăn gạo lức, còn cám thì đường glucose vào máu chậm hơn là khi ăn gạo
trắng tinh, hết cám.
7- Tôi ăn rất nhiều
trái cây vì nghe nói trái cây tốt cho người bị tiểu đường.
Trái cây là món ăn tốt cho mọi người, dù bị
tiểu đường hay không. Trái cây không có cholesterol, có nhiều chất xơ và sau
khi ăn, các loại đường trong trái cây chuyển vào máu từ từ nên không gây ra cao
đường huyết đột ngột.
Tuy nhiên, nếu tiêu thụ nhiều trái cây quá
thì cũng là điều không nên. vì ta sẽ bỏ qua các thực phẩm cần thiết khác. Đồng
thời, ăn nhiều trái cây cũng mang vào cơ thể nhiều chất ngọt, và đường huyết sẽ
tăng.
8- Có người nói tôi
tuyệt đối không được uống rượu, có đúng không?
Nói là tuyệt đối không uống rượu thì cũng
quá khắt khe với thứ nước ‘Tinh Thần’ này và cũng gây ‘buồn buồn’ cho người bệnh.
Theo các nhà chuyên môn dinh dưỡng, người tiểu đường vẫn có thể thưởng thức một
lượng rượu vừa phải (một lon la de, một ly rượu vang. . ) trong bữa ăn. Nhưng
nên nhớ rằng rượu cũng có một ít carbohydrate, cho nên nếu ‘dô! dô!’thả cửa thì
đường huyết sẽ lên cao.
Hơn nữa, đang chữa bệnh bằng insulin mà uống
nhiều rượu vào lúc đói bụng thì đường huyết sẽ xuống quá thấp, vì rượu làm giảm
khả năng cơ thể lấy glucose từ kho dự trữ.
9- Tôi chỉ hơi bị
tiểu đường từ nhiều năm nay.
Thực ra, không có chuyện ‘hơi bị tiểu đường’
mà chỉ có bệnh tiểu đường hoặc không có. Bị tiểu đường khi đường huyết thử hai
lần khi đói cao hơn 126mg/dl hoặc cao hơn 200mg/dl thử hai lần bất cứ lúc nào
trong ngày. Đề nghị quý vị « hơi bị » tiểu đường đi bác sĩ để được xét nghiệm,
xác định cho rõ ràng, kẻo rồi quá trễ...
10- Tôi uống thuốc
hạ đường huyết đều đặn là đủ, đâu có cần giữ gìn ăn uống.
Thuốc chỉ là một thành phần trong việc điều
trị bệnh tiểu đường. Các thành phần khác như ăn uống cân bằng, hợp lý, có nếp sống
lành mạnh, thường xuyên vận động cơ thể... cũng rất quan trọng để giúp thuốc
tác dụng hữu hiệu hơn.
11- Bệnh nhân tiểu
đường phải ăn theo một chế độ riêng biệt.
Các nhà dinh dưỡng đều đồng ý rằng, bệnh
nhân tiều đường có thể dùng cùng các loại thực phẩm như mọi người nhưng với số
lượng vừa phải, thích hợp với mức độ đường huyết và liều lượng các thuốc hạ đường
huyết đang dùng. Và họ cũng không cần tốn tiền mua những sản phẩm được gọi là
«dành riêng cho bệnh tiểu đường».
12- Trẻ em bị tiểu
đường, lớn lên sẽ hết.
Trẻ em bị bệnh tiểu đường thường là do tụy
tạng không sản xuất được insulin và được xếp vào loại I, phụ thuộc vào insulin.
Trong trường hợp này, các tế bào tụy tạng sản xuất insulin bị hủy hoại, không
tái tạo được, cho nên các em tiếp tục mang bệnh và cần insulin cho tới tuổi trưởng
thành. Hy vọng một ngày gần đây, khoa học có thể ghép tế bào tụy tạng để cơ
quan này tự sản xuất insulin.
13- Trẻ em không mắc
bệnh tiểu đường loại II
Trước đây thì nhận xét này có lẽ đúng chứ
bây giờ không đúng nữa. Trong những năm gần đây, số trẻ em mắc tiểu đường loại
II ngày một gia tăng vì các em ăn uống hơi buông thả, lại ít vận động cơ thể
nên các em bị bệnh mập phì nhiều hơn. Và mập phì là một trong mấy rủi ro đưa tới
tiểu đường loại II.
14- Phụ nữ bị bệnh
tiểu đường, không thể có thai được.
Cách đây vài thập niên, nhận xét này có thể
là đúng vì phương thức trị liệu bệnh tiểu đường còn kém công hiệu và sự hiểu biết
về bệnh còn ít ỏi. Bây giờ nhờ có nhiều tiến bộ trong việc điều trị, chăm sóc,
phụ nữ bị tiểu đường vẫn có thể có thai, vẫn sanh con mạnh khỏe. Tuy nhiên họ cần
lưu ý nhiều hơn trong việc kiểm soát đường huyết và tránh ăn uống buông thả,
tùy theo ý thích
15- Bệnh nhân tiểu
đường dễ đau ốm, cảm cúm.
Mang bệnh tiểu đường thì người đó cũng có
thể gặp các rủi ro như người không bệnh. Cho nên nếu không cẩn thận, giữ gìn sức
khỏe thì cũng dễ dàng mắc bệnh như ai. Còn như nếu muốn phòng tránh bệnh, như bệnh
cúm, thì phải chích ngừa hoặc đừng hít phải virus cúm. Hơn nữa, nếu chẳng may bị
cúm thì đường huyết sẽ lên cao ngay.
16- Có người nói rằng
mắc bệnh tiểu đường sẽ không được lái xe hơi.
Nếu đường huyết được kiểm soát thì bệnh
nhân tiểu đường lái xe cũng an toàn như mọi người. Có nhiều dư luận muốn giới hạn
bệnh nhân chữa bằng insulin không được lái xe, vì e ngại đường huyết xuống quá
thấp, bệnh nhân có thể gây tai nạn vì chóng mặt, mất định hướng...
17- Các căng thẳng
của đời sống không có ảnh hưởng gì tới bệnh tiểu đường
Có ảnh hưởng chứ, vì khoa học đã chứng minh
rằng những hoàn cảnh khó khăn, những cơn khủng hoảng tinh thần đều làm đường
huyết lên cao.
18- Bệnh nhân tiểu
đường có thể ăn thả cửa các món ăn ‘không có đường’ sugar- free.
Sugar- free không có nghĩa là không có
calori. Nếu ăn thả cửa các món ăn này thì sẽ dễ dàng bị mập phì, và nguy cơ mắc
bệnh tiểu đường lên cao. Cho nên, bệnh nhân cần lưu ý tới số lượng calori trong
thực phẩm để tránh mập và giữ mức đường huyết bình thường.
19- Một số người khỏe
mạnh bình thường mặc dù đường huyết cao, vậy thì họ đâu có phải bị bệnh tiểu đường.
Một vài rối loạn cơ thể như căng thẳng tinh
thần, bệnh nhiễm hoặc một vài loại dược phẩm có thể làm đường huyết tạm thời
lên cao ở một số người không bị tiểu đường. Nhưng cao đường huyết không phải là
chuyện bình thường, cần phải được bác sĩ thử nghiệm kỹ càng hơn.
20- Bị tiểu đường
lâu năm là biết rõ khi nào đường huyết tăng, cần gì phải thử máu cho mất công
Đồng ý là khi đường lên cao, triệu chứng
như khát nước, tiểu nhiều sẽ xuất hiện và ta biết ngay. Nhưng, muốn biết
glucose cao thấp bao nhiêu để có thể gia giảm thuốc thì chỉ có thử máu mới biết.
Hơn nữa, đôi khi các dấu hiệu chỉ xuất hiện khi đường huyết rất cao, và như vậy
thì biến chứng của bệnh đã quá trầm trọng rồi. Cho nên, cần tự thử đường huyết
nhiều lần trong ngày. Đo đường trong nước tiểu không chính xác lắm, vì đôi khi
thận chỉ thải glucose khi đường huyết cao hơn 180mg/dl.
21- Khi phải tăng
liều lượng insulin thì chắc là bệnh trở nên trầm trọng lắm.
Khác với nhiều dược phẩm, insulin không có
một liều lượng nhất định cho mọi người bệnh. Insulin cần được gia giảm thường
xuyên tùy theo kết quả thử đường huyết. Đường huyết thay đổi tùy theo chế độ ăn
uống, vận động cơ thể, thời gian trong ngày. Người bệnh đều được hướng dẫn cách
tự thử đường huyết và thay đổi số lượng insulin cho thích hợp. Ngoài ra, để
tránh đường huyết xuống thấp, insulin được bắt đầu với liều lượng nhỏ, rồi tăng
dần tùy theo kết quả thử glucose trong máu.
Kết luận:
Tiểu đường là bệnh nghiêm trọng, thường thấy,
điều trị tốn kém nhưng có thể kiểm soát được. Đó là nhờ ăn uống hợp lý, hoạt động
cơ thể, giảm cân nếu quá cao, dùng thuốc theo chỉ dẫn, thử đường huyết tại gia...
Ngoài ra, cũng nên tìm hiểu cặn kẽ về bệnh,
phân biệt sự thật với huyền thoại... để an tâm trị bệnh, tận hưởng niềm vui cuộc
đời...