HIẾN MÁU
Mỗi khi nghe tiếng kèn xe hồng thập
xé không gian trên đường phố hoặc nhìn thấy một người gặp nạn đang xối xả chẩy
máu, liệu chúng ta có tự hỏi số phận người bệnh sẽ ra sao?
Hiến máu là việc làm rất giản dị mà
chẳng đau đớn gì. Chỉ lim dim nằm nghỉ thoải mái khoảng 15 phút mơ màng, tưởng
nghĩ tới những giọt của máu mình cứu sống được một người là thấy vui vui hạnh
phúc trong lòng.
Mỗi ngày, có
hàng triệu người trên thế giới cần tiếp nhận máu để được cứu chữa trong các trường
hợp chấn thương tai nạn, trong giải phẫu cũng như điều trị ung thư. Tiếp hồng
huyết cầu, bạch cầu, tiểu cầu hoặc huyết tương là điều thiết yếu để mang sức khỏe
trở lại cho người bệnh.
Một người:
- bị tai
nạn xe hơi có thể cần từ 4-40 đơn vị máu;
- mổ tim
hở cần từ 2-6 đơn vị hồng cầu, 2-4 đơn vị huyết tương, 1-10 đơn vị tiểu cầu;
- ung
thư bạch cầu cần 2-6 đơn vị hồng cầu và 6-8 đơn vị tiểu cầu mỗi ngày trong 2-4
tuần lễ.
Nhu cầu máu trên thế giới
ngày một gia tăng mà số người hiến máu lại giảm, vì:
- Các bạn
trẻ chưa có thói quen hiến máu.
- Một số
người tuổi cao không còn cho máu được nữa nhưng lại cần tiếp máu nhiều hơn.
- Quy luật
lấy máu nghiêm ngặt hơn để bảo đảm an toàn cho người bệnh. Như là khi có bệnh,
khi uống thuốc chữa bệnh, khi làm đẹp với xâm da, đeo khuyên, khi từng du lịch
tới một vài vùng có dịch bệnh...đều có thể không được hiến máu.
Bên Mỹ, một nửa
dân số có đủ điều kiện để hiến máu mà chỉ có 5% những người này cho máu. Và họ
cho máu tự nguyện, không vì tiền.
Vì thiếu máu an
toàn là vấn đề toàn cầu, nên vào tháng 5 năm 2005, Bộ Trưởng Y tế các quốc gia
trên thế giới đã đồng thanh quyết định lấy ngày 14 tháng 6 mỗi năm làm ngày
“World Blood Day”.
Ðây là ngày để
nhắc nhở mọi người về nhu cầu máu an toàn, để cảm ơn và vinh danh những người tự
nguyện bất vụ lợi hiến máu và để khích lệ mọi người tình nguyện hiến máu mà
không lấy tiền. Những người này thường có sức khỏe tốt, không che dấu về sức khỏe
của mình, không bị các bệnh truyền nhiễm, không chích thuốc cấm và họ hiến máu
rất đều đặn.
Bệnh nhân cần
máu hầu hết không bao giờ nhận máu toàn khối, mà chỉ từng thành phần riêng rẽ,
như hồng cầu, tiểu cầu, bạch cầu hoặc huyết tương. Vì thế sau khi lấy máu, các
thành phần được phân tách ra:
- Hồng cầu
chiếm từ 40-50% tổng số khối lượng máu, có thể cất giữ trong tủ lạnh được 42
ngày. Nếu không dùng trong vòng 6 tuần lễ, hồng cầu bị hủy bỏ. Hồng cầu giữ
đông lạnh còn tốt trong 10 năm.
- Tiểu cầu
có rất ít trong máu (150,000-450,000/ml máu) và được dùng để kiểm soát sự băng
huyết. Tiều cầu cần được cất giữ ở nhiệt độ bình thường trong phòng. Sau năm
ngày mà chưa dùng tới, tiểu cầu bị loại bỏ vì có thể bị nhiễm vi khuẩn.
- Huyết
tương có thể giữ trong đông lạnh khoảng một năm và được truyền trực tiếp cho
người bệnh có nhu cầu nhưng đa số được dùng trong chế biến dược phẩm.
- Máu
toàn khối thường được dùng cho trẻ sơ sinh hoặc bệnh nhân giải phẫu lớn như mổ
tim hở.
Hồng cầu cho thiếu
máu, chấn thương, giải phẫu
Tiểu cầu cho bệnh
nhân ung thư đang nhận hóa trị
Huyết tương cho
các trường hợp phỏng nặng...
Cho máu có cần điều kiện
gì không?
Không có điều kiện
lớn lao gì, ngoài vài đòi hỏi tối thiểu như:
- phải
trên 17 tuổi,
- nặng
ít nhất 55 kg,
- có sức
khỏe tốt,
- hoàn tất
mỹ mãn một khám bệnh tổng quát và
- trả lời
thỏa đáng các câu hỏi về y sử, nếp sống.
Trước khi hiến
máu, nên ăn uống đầy đủ và uống nhiều chất lỏng (nhớ đừng uống rượu nghe, bị từ
chối đấy!)
Bệnh thường thấy
như cao huyết áp hoặc đang uống thuốc hạ huyết áp đều cho máu được.
Những ai không được hiến
máu?
Có thể bị từ chối
nếu:
- Ðã từng
nghiện ngập, chích thuốc cấm như bạch phiến. Những người này thường có tỷ lệ bị
nhiễm HIV/AIDS khá cao, 23%.
- Ðàn
ông giao hợp với đàn ông từ năm 1977. Ðây là lúc mà bệnh AIDS được khám phá ở một
người đồng tính luyến ái. Tại Hoa Kỳ, tỷ lệ mắc HIV/AIDS ở người đồng tính luyến
ái trong năm 1996-1997 là 38%. Lây lan virus viêm gan B và C cũng rất cao ở lớp
người này.
- Có thử
nghiệm dương tính với HIV
- Nam nữ
giao hợp để lấy tiền hoặc để trao đổi tình dục lấy thuốc cấm từ năm 1977, vì họ
có thể nhiễm HIV
- Bị
viêm gan virus B từ khi 7 tuổi
- Ðang uống
thuốc Tegison để chữa bệnh vẩy nến (Psoriasis).
- Có bệnh
ưa chẩy máu (hemophilia) vì thiếu các yếu tố đông máu
Liệu tôi có đủ máu để
cho, phải cho bao nhiêu mỗi lần và bao nhiêu lần mỗi năm?
Mỗi người có từ
5 tới 6 lít máu mà mỗi lần chỉ cho có gần nửa lít. Huyết tương được phục hồi
trong vài giờ, hồng cầu được tái tạo trong vài tuần lễ.
Với toàn khối
máu, có thể cho mỗi 8 tuần lễ.
Huyết tương được
tái tạo sau vài ngày, do đó có thể cho huyết tương hai lần một tuần, cách nhau
vài ngày.
Hiến máu rất an toàn.
Kim chích đều là
mới tinh, vô trùng, dùng một lần rồi vứt bỏ cho nên không có rủi ro nhiễm sinh
vật gây bệnh do máu chuyên chở như HIV, viêm gan mãn tính với virus B và C... Virus
viêm gan cấp tính A và E ít khi truyền qua máu.
Lấy máu như thế nào?
Ngồi hoặc nằm
trên ghế dựa êm ái, cánh tay đặt trên chỗ tựa tay. Một vòng bao cao su máy đo
huyết áp cột trên cánh tay để máu dồn nhiều vào tĩnh mạch. Da trên khuỷu tay được
lau sạch khử trùng. Một chiếc kim mới tinh, sạch sẽ được cắm vào tĩnh mạch. Máu
được hút vào một bịch chứa.
Sau khi cho khoảng
½ lít máu, kim được rút ra, chỗ chích được dán một miếng băng keo để tránh vi
khuẩn xâm nhập. Máu sẽ được đưa vào phòng thí nghiệm để kiểm tra an toàn rồi
phân tách riêng các thành phần như hồng cầu, bạch cầu, tiểu bào và huyết tương.
Rồi cất giữ trong tủ lạnh, dùng dần cho nhu cầu.
Sau khi cho máu,
nên ngồi nghỉ chừng mươi phút để coi có khó khăn gì không, ăn một chút thực phẩm,
uống vài ly nước, rồi thoải mái ra về.
Trong 24 giờ sau khi hiến
máu, nên:
- Uống nhiều nước
- Tránh nâng vật
quá nặng phía tay mới cho máu
- Tránh vận động
quá mạnh
- Tránh uống thuốc
chống đau aspirin hoặc ibuprofen
Sau khi cho máu,
có thể bị hơi khó chịu bao tử hoặc hơi chóng mặt. Các dấu hiệu này chỉ thoảng
qua, hết đi sau khi ăn uống.
Nên cho trung tâm hiến
máu hoặc tham khảo ý kiến bác sĩ nếu:
Tiếp tục buồn
nôn, chóng mặt dù đã ăn uống và nằm nghỉ
- Nơi cắm kim
sưng, chẩy máu hoặc đau
- Cảm thấy tê
đau lan xuống bàn tay, ngón tay
- Bị bệnh với
các dấu hiệu triệu chứng như nóng sốt, đau cuống họng sau khi cho máu 4 ngày,
vì có thể bị bệnh nhiễm vi khuẩn. Cần cho trung tâm lấy máu hay là mình bị bệnh
để không sử dụng máu của mình vừa cho, bảo đảm an toàn cho người nhận máu.
Kết luận
Mỗi khi nghe tiếng
kèn xe hồng thập xé không gian trên đường phố hoặc nhìn thấy một người gặp nạn
đang xối xả chẩy máu, liệu chúng ta có tự hỏi số phận người bệnh sẽ ra sao?
Liệu họ có cần
tiếp máu không? Liệu bệnh viện có dự trữ đủ máu cho nhu cầu? Liệu ta có sẵn
sàng cho máu chưa?
Có khi chính bản
thân ta, con cái ta, người thân của ta một lúc nào đó cũng ở trong những hoàn cảnh
tương tự và cũng cần đến một bịch máu nho nhỏ, hồng hồng. Bịch máu cứu sống một
nhân mạng.
Hiến máu là việc
làm rất giản dị mà chẳng đau đớn gì. Chỉ lim dim nằm nghỉ thoải mái khoảng 15
phút mơ màng, tưởng nghĩ tới những giọt của máu mình cứu sống được một người là
thấy vui vui hạnh phúc trong lòng.
Hạnh phúc qua
hành động nhân đạo của mọi người.
Vì, những giọt
nước mắt của người mẹ không cứu sống được đứa con, nhưng máu ta cho có thể cứu
sống cháu bé đó.
Bác sĩ Nguyễn Ý-Ðức
Giới thiệu: Tuyển
tập Videos Sống Vui Sống Khoẻ do Bác sĩ Nguyễn Ý Đức thực hiện
Xin trân trọng
giới thiệu tuyển tập Videos "Sống Vui Sống Khoẻ" của BS Nguyễn Ý Đức.
Tuyển tập này là những bài nói chuyện hữu ích về y tế, dinh dưỡng và sức khoẻ của
BS Nguyễn Ý Đức trên các đài truyền hình được đưa lên Internet. Cùng với bộ
sách "Câu Chuyện Thầy Lang" và những ấn phẩm đã được xuất bản, những
bài viết trên Internet, tuyển tập Videos "Sống Vui Sống Khoẻ" này sẽ
cung cấp nhiều thông tin hữu ích, đóng góp vào việc cải thiện vấn đề sức khỏe
cho cộng đồng người Việt Nam khắp nơi.