CHAPLIN (CHARLES
SPENCER)
TỨC CHARLOT
TỨC CHARLOT
(1889-1977)
Tài tử, tác giả, đồng thời là nhà dàn cảnh điện ảnh Hoa kỳ
danh tiếng nhất trong thời kỳ phim câm... cũng là một trong những thiên tài của
nhân loại từ xưa đến nay.
TIỂU SỬ
Chaplin
sinh tại Brixton, một vùng phụ cận Luân đôn. Xuất thân trong một gia đình theo
nghề ca kịch. Lúc nhỏ, sống trong cảnh nghèo khó, nhất là thân sinh qua đời vào
năm 1894. Tiên sinh phải làm việc để nuôi thân sớm: Gia đình riêng của tiên
sinh cũng không được may mắn gì: tiên sinh đã phải ly dị vợ 2, 3 lần rồi cưới lại
cũng bấy nhiêu lần. Người vợ sau này của tiên sinh là Oona O’Neill, ái nữ của đại
văn hào Hoa kỳ Eugène O’Neill, sinh được 7 con. Từ năm 1953 tiên sinh thường ở
Thụy sĩ, bên bờ hồ Genève.
SỰ NGHIỆP SÂN KHẤU
NHỮNG BƯỚC ĐẦU: Mới 8
tuổi, tiên sinh đã nối nghiệp cha bằng cách theo đoàn ca nhạc The Eight
Lancashire Lads. Rồi sau đó lưu lạc gánh này sang gánh khác, từ đóng kịch câm
khôi hài đến làm trò xiếc… Đây là vào khoảng những năm 1906-1908… Chaplin bắt đầu
thành công trong một tuồng khôi hài Môt chàng ảo thuật diễn hỏng vai trò mình.
Từ đó về
sau, tiên sinh diễn những màn như Cuộc đấu bóng (The foot ball match); Jim, Anh
chàng dũng cảm (Jim the fearless)
và nhất là màn The Mummings bride, một sản phẩm rất có tiếng của Charles Baldwin.
Từ 1910-1912,
tiên sinh đóng nhiều tuồng tại Hoa kỳ, Gia nã đại và tuồng thành công hơn hết
trong thời ký này là Một đêm tại Câu lạc bộ
Luân đôn. Ở đây tiên sinh đóng
vai trò một anh chàng say rượu…
Vào khoảng
tháng 5/1912, tiên sinh lại về Anh quốc.
VÀO LÀNG ĐIỆN ẢNH
GIAI ĐOẠN
HỢP TÁC VỚI MACK SENNETT.
Chaplin
đi Hoa kỳ vào năm 1913 với tư cách kép chính của gánh. Tại đây, tiên sinh được
Adam Kesses chú ý. Kessel là chủ Công ty Keystone do Mack Sennett thành lập
cách đó mấy tháng. Nhưng tiên sinh từ chối lời mời đóng phim của Kessel. Vấn đề
được bàn tính lại 6 tháng sau và cuối cùng tiên sinh mới nhận lời và ký giao
kèo mỗi tuần là 150 dollars. Cuộc đời tài tử màn ảnh câm bắt đầu từ đây. Chaplin
đã đóng độ 35 phim (300th) cho hãng Keystone và có thể chia tạm làm 3 loại như
sau:
-
Loại phim trong đó tiên
sinh mới là một anh kép: Trong
12 phim đầu, tiên sinh đóng chung với Mabel Normand hay Fatty do Mack Sennet
dàn cảnh: Sinh sống (Pour gagner sa vie), Đua xe hơi cho trẻ con (Course
d’autos pour Gosses), Cuộc phiêu lưu kỳ lạ của Mabel (Etrange aventure de
Mabel), Charlot và chiếc dù (Charlot et le Parapluie), Charlot đóng phim
(Charlot fait du Cinéma), Charlot vũ viên (Charlot Danseur), Charlot trà thất
và Ái tình (Charlot entre le Bar et l’Amour)…
-
Loại phim trong đó tiên
sinh vừa là soạn giả, vừa là nhà dàn cảnh: Charlot ghen (Julousie de Carlot), Cái vồ của Charlot
(Le Maillet de Charlot), Charlot và Fatty đấu võ (Charlot et Fatty dans le
Ring), Charlot chung sống với Mabel (Charlot et Mabel en ménage)…
-
Loại phim trong đó
Chaplin vừa là tác giả vừa là vai chính: Charlot, thợ trồng răng (Charlot Dentiste), Charlot Họa
sĩ (Charlot Peintre), Xuân tình (Fièvre Printanière), Charlot nuôi bệnh
(Charlot, Garde malade), Charlot gác cổng (Charlot Concierge), Charlot tình địch
(Charlot, Rival d’Amour), Charlot làm cha (Charlot Papa). Charlot Khỏa thân
(Charlot Nudiste)…
GIAI ĐOẠN
HỢP TÁC VỚI ESSANAY
Vào khoảng
cuối năm 1914, Chaplin với Công ty Essanay theo điều kiện 1250 đô la một tuần
trong 14 phim (dài 600m): Charlot vào nghề (Charlot débute). Charlot đánh võ
(Charlot boxeur), Charlot trong hoa viên (Charlot dans le Parc), Charlot muốn
cưới vợ (Charlot veut se marier), Charlot du đãng (Charlot Vagabond), Charlot học
nghề (Charlot apprenti), Cô Charlot (Mam’zelle Charlot), Charlot thủy thủ
(Charlot marin), Charlot gian phi (Charlot Cambrioleur)…
GIAI ĐOẠN
HỢP TÁC VỚI HÃNG MUTUAL FILM
Vào gia
đoạn này, tài nghệ Chaplin đã vang dội khắp nơi. Các hãng phim tranh nhau anh
chàng Charlot, tài tử mà khán giả nào cũng vừa lòng. Đầu năm 1916, tiên sinh ký
giao kèo với hãng nói trên, lương mỗi tuần 15.000 đô la cùng với 150.000 đô la
vào ngày ký kết và tiên sinh đã đóng 12 bộ phim dài (600m) trong khoảng những
năm 1916-1917…: Charlot lính cứu hỏa (Charlot pompier), Chaplot nghệ sĩ vĩ cầm
(Charlot Violoniste), Charlot về muộn (Charlot rentre tard), Charlot trượt tuyết
(Charlot patine)….
GIAI ĐOẠN THÀNH LẬP HÃNG CHAPLIN FILM, HỘI
UNITED ARTISRS
Từ năm 1917, tiên sinh thành lập hãng
Chaplin film để giữ chủ quyền về những phim do tiên sinh sản xuất.
Vào năm 1919, tiên sinh cùng các tài tử
thượng thặng lúc bấy giờ như Douglass Fairbanks, cô Mary Pickford và D. W.
Griffith thành lập một hội lấy tên là Nghệ sĩ Liên hiệp hội (United Artists). Bắt
đầu từ năm 1922, tiên sinh mới sản xuất cho Hội được 9 phim: Dư luận Công chúng
(L’Opinion Publique), Đi tìm Vàng (La ruée vers L’Or), Gánh Xiếc (Le irque), Ánh
đèn Đô thị (Les lumières de la Ville), Thời buổi mới (Les Temps Modernes), Nhà
Độc tài (Le Grand Dictateur). Ánh đèn Sân khấu (Limelight ou Feux de la Rampe),
Một nhà Vua tại Nữu Ước (Un roi à New
York)…
CHARLOT, CON NGƯỜI ĐIỂN HÌNH
Charlot là một vai do Chaplin xây dựng
nên và đã là vai chính trong hàng trăm phim do tiên sinh đóng lấy. Trong tính
chất vô cùng phức tạp của vai tuồng tưởng tượng ấy, Charlot đã thay đổi tùy
theo hoàn cảnh, tùy theo sự việc xảy ra và ở đâu Charlot cũng tiêu biểu được rất
trung thành con người trong cuộc:
Lúc gầy còm, nghèo đói hay phẫn uất thì
anh ta là hiện thân cho những người có ý chí, có hoài bão lớn của thế kỷ XX
này, nhưng cô đơn, bất lực…
Charlot cho rằng xã hội có cả một hệ thống
ràng buộc, trái với sự sống tự do của con người. Charlot từ chối những sự đòi hỏi
của Xã hội mà Charlot cho là lý thuyết và tưởng tượng, đòi giữ độc lập và không
bằng lòng để cho tư tưởng mình bị hạn chế.
Ở đâu, Charlot cũng cam kết với điều kiện
là có thể rút lui. Thái độ lúc nào cũng là một thái độ tạm thời để bảo vệ sự tự
do của mình, ngay đối với bản thân, đối với kẻ khác, đối với vạn vật cũng vậy.
Vì quan niệm như vậy nên Charlot có thể
“rất cô đơn giữa chợ người”. Xã hội sẽ xem chàng như một người phá rối trật tự,
một trật tự mà họ đã tốn công xây dựng.
-
Mặc dầu bị sự “lạnh ghẻ” của Xã hội, Charlot vẫn
thiết tha với Xã hội. Nhưng mỗi khi mà sự chung đụng với Xã hội làm sự tự do của
Charlot không còn nguyên vẹn nữa thì Charlot lại ra đi, tiếp tục kiếp giang hồ,
phiêu bạt…
-
Trên con đường dài vô tận và rộng mênh mông, Charlot
đi tìm lại cái thiên đàng, cái bản chất hồn nhiên, mộc mạc của trước kia mà con
người đã đánh mất.
Ngoài ra, Charlot còn độc đáo trong lối
chọc chúng ta cười nhưng “cười ra nước mắt”.
VÀI DÒNG KẾT LUẬN
Cũng như Shakespeare hay Molière ở lĩnh vực
kịch trường, tên của Chaplin gợi lên hình ảnh một nghệ sĩ chân chính, nhất là ở
điện ảnh.
Mỗi một phim của tiên sinh trình bày là
nói lên một ý nghĩa xã hội hay triết lý nào đó .
Trong số quái kiệt được tôn sùng mà điện ảnh
Pháp gọi là “momstres sacrés” như Valentino, James Dean, Marilyn Monroẽ, Sophia
Loren, Brigitte Bardot, Elizabeth Taylor… thì tiên sinh là người được tôn sùng
hơn hết. Trẻ, già, nam, nữ đều mến, đều ái mộ chàng Charlot. Những phim của
Charlot diễn cách đây hai ba chục năm, nay chiếu lại vẫn đông nghẹt khán giả.
Các nhà phê bình cũng biểu tình như khán
giả mà thừa nhận rằng Chaplin là một thiên tài của thế kỷ XX này mà cũng là một
trong những thiên tài của nhân loại từ xưa đến nay.
Trích
tác phẩm DANH NHÂN THẾ GIỚI
của Trịnh Chuyết
của Trịnh Chuyết