Trong
các ngày cuối tháng 4 năm 2013 triết gia Rémi Brague, người Pháp, giáo sư dậy
triết tại các đại học Paris và Muenchen bên Đức, đã cho phát hành cuốn sách tựa
đề ”Điều thuộc về riêng con người. Về một tính cách hợp pháp bị đe dọa”.
Phỏng vấn triết gia Rémi Brague
Cuốn
sách mạnh mẽ phê bình các lệch lạc của chủ thuyết nhân bản ngày nay. Chúng có
tính cách ”chống nhân bản”, chủ trương hư vô, và triệt để tương đối hóa mọi sự.
Cuốn sách xuất hiện trong thời điểm nóng bỏng của các cuộc xuống đường biểu
tình rầm rộ chống lại luật hôn nhân đồng phái được quốc hội Pháp vội vã thông
qua chiều ngày 23-4-2013. Các phê bình của triết gia Brague nhắm vào bối cảnh
suy đồi luân lý đạo đức và tụt dốc tôn giáo chung của toàn đại lục Âu châu. Nó
đang có khuynh hướng khinh thường và tiêu diệt tính chất nhân bản hợp lệ và dẫn
đưa tới các quan niệm lệch lạc tháo thứ, trong đó có hôn nhân đồng phái đang được
nhiều chính quyền sử dụng như chiêu bài mỵ dân để kiếm phiếu trong các cuộc bầu
cử, điển hình là trường hợp của tổng thống Hollande của Pháp.
Sau
đây chúng tôi xin gửi tới qúy vị và các bạn bài phỏng vấn triết gia về các lệch
lạc của chủ thuyết nhân bản hiện đại. Triết gia Rémi Brage sinh năm 1947,
nguyên là giáo sư Triết lý thời trung cổ và triết lý A rập tại Đại học Paris 1
Pantheon Sorbonne. Giáo sư cũng là giảng viên tại saị học Ludwig Maximilian
Muenchen bên Đức, và nhiều đại học khác, trong đó có dại học quốc gia
Pensylvania và đại học Boston bên Hoa Ký, đại học Navarra Pamplona bên Tây Ban
Nha, và đại học Vita-Salute San Raffaele Milano Italia.
Giáo
sư là tác giả và dịch giả của hàng chục cuốn sách. Trong số các sách được phát
hành bằng tiếng Ý có các cuốn như: ”Tương lai của Tây Phương. Sự cứu thoát của
Âu châu là trong mô thức Roma” (2005); ”Sự khôn ngoan của thế giới. Lịch sử
kinh nghiệm nhân bản của vũ trụ” (2005); ”Thiên Chúa của các kitô hữu” (2009);
”Còn ở trên trời. Hạ tầng cơ sở siêu hình” (2012).
Hỏi: Thưa giáo sư Rémi, trong khảo luận mới xuất bản hồi tháng
4 vừa qua giáo sư truy tầm lịch sử của một sự đe dọa dài chống lại quan niệm truyền
thống của chúng ta liên quan tới điều được coi là ”nhân bản”. Thế thì đe dọa
này đến từ đâu thưa giáo sư?
Đáp: Suy
ra cho cùng, một cách mâu thuẫn, nó lại đến từ chính sự thành công của dự án
nhân bản, trong chặng cuối cùng của nó. Không còn phải là giai đoạn nhấn mạnh
trên phẩm giá con người, trong Thánh Kinh, trong giáo huấn của các Giáo Phụ và
nơi các nhà tư tưởng thời Trung Cổ, rồi vào thế kỷ XV nữa. Nhưng một ít nó đã ở
trong giai đoạn thúc đẩy nó đi tìm khám phá ra thiên nhiên, với Francis Bacon.
Thế rồi một cách chắc chắn, trong giai đoạn không khoan nhượng đối với tất cả
những gì cao vượt hơn con người: nó cho rằng không có thiên nhiên, không có các
thiên thần, không có Thiên Chúa. Nhưng khi làm như thế là con người đánh mất đi
mọi điểm tham chiếu. Con người không còn có thể biết xem có phải là một sự thiện
tiếp tục hiện hữu nữa hay không, và như thế nó cũng không còn biết có nên tiếp
tục cuộc mạo hiểm làm người, bằng cách bảo đảm cho việc truyền sinh giống người
hay không.
Hỏi:
Sự
đe dọa này thổi trên sự hiểu biết của chúng ta cả trong ngàn năm mới này nữa
hay sao thưa giáo sư?
Đáp: Vâng,
và nó hiện diện hơn bao giờ hết. Trước hết có sự hiện diện của các phương tiện
rất là cụ thể nhằm chấm dứt nhân loại: đó là các vũ khí nguyên tử và các vũ khí
sinh học, sự ô nhiễm đất đai và sau cùng một cách kín đáo hơn là mùa đông dân số.
Nạn mùa đông dân số liên quan tới các vùng đất tiến bộ mở mang, có học thức và
có các cơ cấu xã hội dân chủ hơn các miền khác. Trường hợp tệ hại nhất trong
các trường hợp có thể xảy ra đó là cảnh tuyệt chủng đơn thuần, hay ít nhất là một
loại tuyển chọn giữa các tuyển chọn kinh ngạc nhất. Thế rồi còn có giấc mơ vượt
qúa cái nhân bản nữa. Đây là giấc mơ cũ ít nhất là từ thời triết gia Nietzsche.
Ngày nay giấc mơ về ”siêu con người” này được củng cố bởi các tiến bộ của ngành
sinh học. Sau cùng còn có sự nghi ngờ của con người đối với chính mình. Con người
không còn biết mình có khác con vật hay không. Và con người lại còn nghi ngờ
mình thực sự giá trị hơn thú vật. Có một loại ”môi sinh sâu xa” còn mơ tưởng
sát tế con người cho Trái Đất, được tôn thờ như một loại thần linh.
Hỏi:
Thưa
giáo sư Rémi, ai là các tác nhân, hay có các yếu tố nào hoạt động để xóa bỏ sự
khác biệt giữa những gì là nhân bản với cái không phải là nhân bản hay không?
Đáp: Thế
giới khoa học hoàn toàn có lý, khi tìm kiếm các dấu vết của thời tiền nhân bản
của con người, hay trái lại, các diễn tả trước các cung cách hành xử của con
người, thí dụ như nơi vài sinh vật lớn đầu tiên nào đó. Nhưng trái lại, tôi sẽ
khắt khe hơn với những người phổ biến rộng rãi các khám phá này, cười gằn với sự
vui thích xấu bụng và nói: ”Qúy vị thấy chưa, qúy vị chỉ là những kẻ tìm cách
ngoi lên, từ các lũ khỉ đã gặp may mắn thôi!”
Ngay
từ thời Đệ nhất thế chiến, các tác giả có ảnh hưởng đã tấn công tư tưởng về
”thuyết nhân bản”. Chẳng hạn tôi nghĩ tới thi sĩ người Nga Alexander Blok, là
người đã chế ra từ ”thuyết nhân bản”. Trong các thập niên 1960, trong một bầu
khí trí thức đã được triết gia Heidegger chuẩn bị từ tác phẩm ”Bức thư về thuyết
nhân bản”, hai triết gia Luis Althusser và Michel Foucault, trong một bình diện
sâu xa rất khác biệt đã tấn công, với các lý lẽ khác nhau, điều mà hai ông gọi
là ”chủ thuyết nhân bản”, mà không định nghĩa nó là gì.
Hỏi:
Vậy
chúng ta có các lính canh đứng trước cuộc tấn công chống lại chủ thuyết nhân bản
này hay không thưa giáo sư?
Đáp: Trong
địa vị khiêm tốn của tôi, tôi hy vọng mình là một trong những người đó. Nhưng
tôi cũng đề phòng đối với các bạn bè của tôi, đối với các “đồng minh khách quan”
của tôi. Lý do là vì trong số họ cũng có những gương mặt vụng về chống lai thyyết
nhân bản, mà không nói lên một cách chính xác tại sao phải bênh vực sự nhân bản.
Có những người tranh đấu cho các quyền con người, và đó là điều tguyệt hảo,
nhưng họ lại không có khả năng giải thích tại sao con người có các quyền cần phải
được tôn trọng. Thế rồi còn có những người không thực sự chú ý tới điều đích thật
trong hoạt động phản đối môi sinh và việc lo lắng tôn trọng các thụ tạo khác. Họ
hô hào bảo vệ môi sinh và cứu sống các loại súc vật, nhưng lại hoàn toàn im lặng
trước tệ nạn phá thai và cảnh tàn sát người vô tội.
Hỏi:
Cuộc
tranh luận đang xảy ra tại Pháp về luật đo dân biểu Taubira đề xướng liên quan
tới hôn nhân đồng phái và quyền của họ được nhân nuôi con, thế thì nó âm hưởng
cho tới mức độ nào đối với thách đố nền tảng mà giáo sư phân tích?
Đáp: Cho
tới một điểm nào đó. Đa số những người bênh vực luật này được linh hoạt bởi các
tâm tình tốt, như ước muốn bình đẳng hay sự thương hại đối với những người cho
tới nay vẫn bị khinh miệt. Nhưng luật này có cái luận lý nội tại của nó. Cho
phép các cặp đồng phái được nhận nuôi con, nghĩa là không sinh con một cách cần
thiết, thì một cách không thể tránh né được nó dẫn đưa tới chỗ truyền sinh nhân
tạo, gọi là ”được y khoa trợ giúp”, và việc cho mướn tử cung, gọi là ”mang thai
thay thế”. Và trong cách này thì đứa trẻ trở thành một đồ vật, mà người ta chế
tạo và mua bán, một đồ vật tiện lợi, mà người ta “có quyền có”. Điều này dẫn
đưa tới chỗ xóa bỏ sự khác biệt, không phải giữa con người và con vật, nhưng giữa
các bản vị con người và các đồ vật. Các nhà xã hội học của chúng ta - mà trên
thực tế phải gọi là các chuyên viên xã hội như người ta gọi tại Pháp hiện nay -
được phân biệt tại đây giữa người cầu mong có các cải tổ xã hội, cho xã hội, và
người thăng tiến các cuộc cải cách của xã hội, và như thế họ tiến tới sự chiến
thắng tột đỉnh của chủ nghĩa tư bản: đó là biến con người trở thành hàng hóa có
thể mua bán đổi chác.
Hỏi:
Đối
với giáo sư, các chắp nối, một đàng là giữa lý trí, đàng khác là một tâm tình đồng
thời duy nhân bản và tôn giáo, có là điều có thể làm được hay không?
Đáp: Hơn
là có thể, chúng cần thiết, nếu nhân loại muốn trước hết là nhân bản thực sự,
nghĩa là nếu muốn sống còn. Thế rồi, nếu nó muốn thực sự là người, có nghĩa là
có lý trí. Chứ còn đưa ra các lời kêu gọi đối với thiên nhiên hay đối với bản
năng để bảo đảm tương lai của nhân loại, tín thác cho cái vô lý vận mệnh của
cái gọi là ”con vật có lý trí”, là một từ nhiệm của lý trí, một sự phản bội
đích thực của triết lý.
Hỏi:
Thưa
giáo sư, chúng ta có được trang bị đầy đủ để soạn thảo một ”tư tưởng của sự Thiện”
hay không?
Đáp: Chúng
ta có thể bắt đầu kín múc từ các suối nguồn nền văn hóa của chúng ta. Tôi đã kết
thúc cuốn sách của tôi với một suy niệm lấy từ trình thuật đều tiên về sự sáng
tạo trong sách Sáng Thế. Vào cuối công trình tạo dựng Thiên Chúa tuyên bố rằng
tất cả những gì Người đã làm ”đều là điều rất tốt lành”. Người ta có thể nhắc tới
thuyết của Platon về ”Tư tưởng của sự Thiện”. Nhưng cần phải suy tư trở lại tất
cả những điều đó trong chiều sâu, để có thể tái đề nghị nó với vài hy vọng thuyết
phục.
(Avvenire
30-4-2013)
Linh
Tiến Khải