KHOAN DUNG VÀ NGHIÊM NGHỊ
“Chính sách khoan thì dân nhờn, thì lại phải
dùng chính sách nghiêm; nghiêm tức là mãnh, mãnh thì dân tàn, tàn lại phải dùng
khoan; khoan giúp cho mãnh, mãnh giúp cho khoan, có thế thì chính sách mới hòa
được.” (Khổng tử)
Đứng cương vị một người có
nhiệm vụ điều khiển chỉ huy (giám đốc một xí nghiệp, giáo viên điều khiển một lớp
học), đức nhân từ quả là cần thiết… Nhưng nhân từ không phải là nhu nhược. Bất
cứ nhân đức nào (theo triết gia Tôma) cũng đòi hỏi biết cư xử theo mức trung
dung… Khi cần phải cương quyết sửa trị, uốn nắn, chúng ta không được quá nhu
nhược, quá dễ dãi để mặc người dưới tự do hành động. Mức trung dung đòi khoan
dung mà nghiêm nghị và nghiêm nghị mà khoan dung (tuy là việc khó).
Sách Tả Khưu Minh kể chuyện:
Tử Sản làm tướng nước Trịnh
đã lâu năm, có lòng thương dân, lấy đạo khoan dung mà trị dân. Tử Sản ốm nặng,
gọi Tử Thái Thúc đến bảo rằng: “Ta chết,
tất nhà ngươi làm tướng nước Trịnh. Ngươi phải biết người ta có đức mới lấy đạo
khoan mà phục được dân, còn người thường phải lấy đạo nghiêm mà trị dân mới được.
Này ví như lửa nóng, dân trông thấy mà sợ, cho nên chết vì lửa thì ít, nước
mát, dân khinh mà nhờn, cho nên chết vì nước thì nhiều. Thế mới biết khoan dung
là khó.”
Mấy tháng sau, Tử Sản mất,
Tử Thái Thúc thay làm tướng, không nỡ dùng nghiêm, sẽ có mãnh lực, cứ lấy khoan
dung mà trị dân.
Không được bao lâu, trong
nước sinh ra nhiều trộm cướp, thường núp náu ở các đồng lầy mà lấy của giết người,
nhũng nhiễu lương dân.
Tử Thái Thúc hối hận, nói
rằng: “Giá ta biết sớm theo lời Tử Sản
thì đâu đến thế này!”
Rồi liền đem quân đi đánh
bắt bọn cướp ở đồng lầy mà giết hết. Từ đấy nước Trịnh mới bớt được trộm cướp.
Đức Khổng tử nói rằng: “Được lắm! Chính sách khoan thì dân nhờn,
thì lại phải dùng chính sách nghiêm; nghiêm tức là mãnh, mãnh thì dân tàn, tàn
lại phải dùng khoan; khoan giúp cho mãnh, mãnh giúp cho khoan, có thế thì chính
sách mới hòa được.”
Lm. Đỗ Đình Tiệm & Lm. Phạm Minh Công