Chân dung Thánh Maria Mađalêna
Hy vọng từ nay Thánh Maria Mađalêna sẽ không
còn bị “mang tiếng” và không còn bị chúng ta hiểu lầm như xưa nay nữa!
Thánh Maria
Mađalêna (hoặc Maria Mácđala) được cả Công giáo, Chính thống giáo, Anh giáo, và
Tin lành Luther tôn kính là một vị thánh, lễ nhớ ngày 22 tháng 7 hằng năm. Các
Giáo hội Tin lành khác tôn kính bà là nữ anh hùng đức tin. Chính thống giáo
Đông phương cũng kính nhớ bà vào Chúa nhật Myrrh-bearers (người mang dầu thơm).
Tên “cúng cơm”
của Thánh Maria Mađalêna là Μαρία (Maria), và thường được coi ở dạng Latin viết
là Μαριὰμ (Mariam). Tên Maria rất phổ biến trong thời
Chúa Giêsu vì liên quan việc cai trị thời Hasmonea và các triều đại Hêrôđê.
Tuy nhiên, bà bị
tai tiếng vì bà bị hiểu lầm là “người
phụ nữ tội lỗi” đã khóc
và xức dầu thơm chân Chúa Giêsu.
Thực ra Maria
Mađalêna (Hy ngữ: Μαρία ἡ Μαγδαληνή) là một phụ nữ đạo
đức và can đảm. Trong Tân ước, Thánh Maria Mađalêna được coi là người phụ nữ quan trọng thứ nhì sau Đức Maria, Mẹ Thiên Chúa. Bà đồng hành với Chúa Giêsu
cùng với các Tông đồ. Bà hiện diện trong hai thời điểm quan trọng nhất của Chúa
Giêsu: Chịu đóng đinh và phục sinh. Trong 4 Phúc Âm, tài liệu lịch sử cổ xưa nhất
nhắc đến tên bà, ít nhất 12 lần, hơn cả các Tông đồ khác. Phúc Âm diễn tả bà là
người đủ can đảm nên mới có thể đứng bên Chúa Giêsu trong thời gian Ngài chịu
khổ nạn, chịu chết và sau đó.
Trong Tân ước,
Chúa Giêsu đã trừ bảy quỷ và chữa
bệnh cho bà (x. Lc 8:2; Mc
16:9), đôi khi được hiểu là các chứng bệnh phức tạp. Bà nổi bật nhất trong những
ngày cuối đời của Chúa Giêsu trên thế gian. Khi Chúa Giêsu chịu đóng đinh, bà
có mặt ở đó với Ngài, trong giây phút khủng khiếp nhất, và bà đã than khóc
Ngài. Sau khi các Tông đồ “bỏ của chạy lấy người”, trừ Thánh Gioan Tông đồ, bà
vẫn ở bên Chúa Giêsu. Khi an táng Chúa Giêsu, bà là người duy nhất được kể tên
trong cả 4 Phúc Âm khi biết Chúa Giêsu phục sinh và chính bà là nhân chứng đức
tin. Ga 20:11-18 và Mc 16:9 xác nhận bà là người đầu tiên gặp Chúa Giêsu phục
sinh. Bà có mặt vào ngay giây phút đầu tiên mà sau đó biến đổi Tây phương. Bà
là “Tông đồ đối với các Tông đồ”, một cách nói kính cẩn mà thần học gia
Augustine (Chính thống giáo, thế kỷ IV) đã dành cho bà, và những người thời
Giáo hội sơ khai cũng nói về bà như vậy.
Mặc dù ngày xưa
bà bị mang tai tiếng khi người ta mô tả trong tôn giáo, nghệ thuật, văn chương,
và cả những cuốn sách và các bộ phim mới đây, như The Da Vinci Code (Mật mã Da
Vinci), ngày nay người ta cũng đồng ý điều này: “Không có chứng cớ Kinh Thánh nào chứng tỏ bà là gái điếm, người vợ, người
mẹ, hoặc người yêu bí mật.”
Trong cả 4 Phúc
Âm, Thánh Maria Mađalêna hầu như luôn được phân biệt với các phụ nữ khác tên là
Maria bằng cách thêm chữ Mađalêna vào tên bà. Theo truyền thống, điều này có
nghĩa bà là người vùng Mađalêna, một thành phố thuộc Tây duyên hải Galilê.
Lc 8:2 nói rằng bà thực sự được gọi là Mađalêna. Theo tiếng Do thái, Mađalêna
(Migdal, מגדל) nghĩa là “tháp”, “thành lũy”; theo tiếng Aram, Mađalêna nghĩa là
“tháp” hoặc “được nâng lên, cao cả, nguy nga.” Các bản văn truyền thống Do Thái
nói: “Miriam, hamegadela se’ar nasha” – Maria, người bện tóc phụ nữ (Hagigah
4b; x. Shabbat 104b), có thể nói Maria Mađalêna phục vụ như người làm tóc.
Trong Phúc Âm
theo Thánh Gioan, Thánh Maria Mađalêna cũng được nhắc tới bằng tên Maria ít nhất
là 2 lần. Các văn bản không chính thức khác thì dùng tên Maria, Maria Mađalêna,
hoặc Mađalêna.
Ngày nay, hầu
như người ta đồng ý điểm quan trọng: Người ta cho rằng Thánh Maria Mađalêna là
“gái điếm sám hối”, đó là vô căn cứ. Tuy nhiên, Thánh Maria Mađalêna vẫn bị lầm
lẫn với các phụ nữ khác cũng tên Maria và vài phụ nữ nặc danh vẫn bị coi là phụ
nữ phạm tội ngoại tình. Người ta đồng hóa Maria Mađalêna với nữ tội nhân vô
danh nào đó (thường biết đến là phụ nữ ngoại tình) trong trình thuật Lc
7:36-50. Mặc dù Thánh Maria Mađalêna được nhắc tên trong cả 4 Phúc Âm, nhưng
không lần nào nói bà là gái điếm hoặc tội nhân. Tân ước không hề có “gợi ý” nào
nói bà là một cô gái làng chơi hoặc một phụ nữ trắc nết. Các học giả đương đại
đã phục hồi “danh tiếng” cho Thánh Maria Mađalêna là người dẫn dắt quan trọng của
Kitô giáo thời sơ khai.
Nhiều thế kỷ
qua, Công giáo Tây phương dạy rằng Thánh Maria Mađalêna là người được nói tới
trong các Phúc Âm vừa là Maria ở Bêthania vừa là “người đàn bà tội lỗi” xức dầu
thơm chân Chúa Giêsu (Lc 7:36-50). Khái niệm về Thánh Maria Mađalêna là gái điếm
sám hối đã phổ biến qua nhiều thế kỷ, ít là từ Ephraim người Syria (thế kỷ IV),
Thánh GH Grêgôriô Cả (thế kỷ VI), nhiều họa sĩ, văn sĩ và các nhà chú giải Kinh
Thánh cũng theo xu hướng đó. Từ thế kỷ XII, Abbot Hugh ở Semur (qua đời năm
1109), Peter Abelard (qua đời năm 1142), và Geoffrey ở Vendome (qua đời năm
1132) đều nhắc tới Thánh Maria Mađalêna là người tội lỗi và được tặng danh hiệu
“apostolarum apostola” (Tông đồ đối với các Tông đồ), danh hiệu này trở thành
phổ biến trong các thế kỷ XII và XIII. Do đó, hình ảnh cô-gái-điếm-sám-hối trở
thành “đặc điểm” bị gán cho Thánh Maria Mađalêna trong nghệ thuật và văn chương
tôn giáo ở Tây phương. Vì hiểu sai về bà nên trong nghệ thuật, người ta thường
vẽ bà mặc áo hở cổ, lả lơi, thậm chí có họa sĩ còn vẽ bà khỏa thân bên chiếc sọ
đầu lâu với bình dầu thơm, và một tay cầm Thánh Giá, hoặc là một phụ nữ xa lánh
mọi người để sám hối nơi hoang địa.
Sự đồng hóa đó
là do Công giáo Tây phương, có trong bài giảng của Thánh GH Grêgôriô Cả vào khoảng
năm 591. Thánh GH Grêgôriô Cả được coi là một trong những người ảnh hưởng nhất
và trở thành giáo hoàng. Trong các bài giảng nổi tiếng của ngài về Thánh Maria
Mađalêna, giảng tại Rôma, ngài đã xác định Mađalêna không chỉ là phụ nữ tội lỗi
trong Phúc Âm theo Thánh Luca, mà còn là Maria ở Bêthania, chị của Matta và
Ladarô; chính bảy quỷ được Chúa Giêsu trục xuất “đã tạo thành 7 tội trọng, và Maria Mađalêna bắt đầu bị kết án không chỉ
vì tội dâm dục mà còn vì tội kiêu ngạo và tham lam.” Bài giảng của Thánh GH
Grêgôriô Cả về Phúc Âm theo Thánh Luca đã tạo thành cách hiểu chính thức của
Giáo hội về Thánh Maria Mađalêna, cho rằng bà là phụ nữ “alabaster jar” (gái điếm).
Trong bài giảng
XXXIII, Thánh GH Grêgôriô Cả nói: “Bà
[Maria Mađalêna] là người mà Thánh Luca gọi là phụ nữ tội lỗi, Thánh Gioan gọi
là Maria, chúng ta tin là Maria được trừ bảy quỷ trong Phúc Âm theo Thánh
Máccô. Bảy quỷ này biểu hiện điều gì, nếu không phải là các thói hư? Anh chị em
thân mến, rõ ràng là phụ nữ này trước đó đã xức thơm thân xác cô bằng những
hành động bị cấm. Do đó điều cô biểu hiện càng khiếm nhã hơn, nhưng nay cô dâng
cho Chúa bằng động thái đáng khen. Cô đã ham muốn bằng con mắt trần tục, nhưng
nay cô ăn năn bằng nước mắt. Cô đã xõa tóc che mặt, nhưng nay cô dùng tóc lau
khô nước mắt. Miệng cô đã nói những điều kiêu ngạo, nhưng nay cô dùng miệng hôn
chân Chúa, cô đặt miệng mình lên chân Đấng Cứu Thế. Do đó, đối với mỗi niềm
vui, cô đã có trong lòng, nay cô hy sinh chính mình. Cô biến tội lỗi thành nhân
đức để phục vụ Thiên Chúa hoàn toàn trong sự ăn năn.”
Với điều này,
tác giả Susan Haskins viết trong cuốn “Mary Magdalene: Myth and Metaphor”
(Maria Mađalêna: Huyền thoại và Ẩn dụ): “Cuối
cùng, hình ảnh xung đột của Thánh Maria Mađalêna cũng được sáng tỏ... sau gần
140 năm.”
Năm 1969, trong
triều đại giáo hoàng của Chân phước Phaolô VI, Tòa Thánh không phê bình về nhận
xét của Thánh GH Grêgôriô Cả, mà chỉ bỏ điều đó bằng cách tách biệt người phụ nữ
tội lỗi trong Phúc Âm theo Thánh Luca với bà Maria ở Bêthania và Maria Mađalêna
qua Sách lễ Rôma.
Do đó, tai tiếng
vẫn cứ “lờn vờn” bị gán cho Thánh Maria Mađalêna. Sau thời gian quá lâu, cách
tin này trở thành “thâm căn cố đế” không chỉ trong Giáo hội Tây phương mà còn
trong một số Giáo hội Tin lành đã từng theo truyền thống Công giáo Rôma. Cách
hiểu sai về Thánh Maria Mađalêna là cô-gái-điếm-sám-hối vẫn được nhiều văn sĩ
và họa sĩ hồi thập niên 1990. Thậm chí ngay cả ngày nay, cách hiểu sai đó vẫn
được truyền bá. Điều đó được phản ánh trong bộ phim của Martin Scorsese – phỏng
theo tiểu thuyết “Cơn Cám Dỗ Cuối Cùng của Đức Kitô” (The Last Temptation of
Christ) của Nikos Kazantzakis, trong phim “Phúc Âm theo Chúa Giêsu Kitô” (The
Gospel According to Jesus Christ) của José Saramago, trong “Siêu Sao Giêsu
Kitô” của Andrew Lloyd Webber, trong “Cuộc Khổ Nạn của Đức Kitô” của Mel
Gibson, trong “Màu Thập Giá” (Color of the Cross) của Jean-Claude La Marre và
trong “Sách Sự Sống” (The Book of Life) của Hal Hartley.
Vì hiểu sai về
Thánh Maria Mađalêna là gái điếm nên người ta mới chọn bà làm bổn mạng của “các
phụ nữ hư hỏng”, và Viện tế bần Mađalêna đã được thành lập để “cứu vớt” các chị
em từ nhà thổ.
Thánh sử Luca
cho biết: “Đức Giêsu rảo qua các thành phố,
làng mạc, rao giảng và loan báo Tin Mừng Nước Thiên Chúa. Cùng đi với Người, có
Nhóm Mười Hai và mấy người phụ nữ đã được Người trừ quỷ và chữa bệnh. Đó là bà
Maria gọi là Maria Mađalêna, người đã được giải thoát khỏi bảy quỷ, bà Gioanna,
vợ ông Khu-da quản lý của vua Hêrôđê, bà Susanna và nhiều bà khác nữa. Các bà
này đã lấy của cải mình mà giúp đỡ Đức Giêsu và các môn đệ” (Lc 8:1-3).
Lúc Chúa Giêsu
chịu khổ hình và phục sinh, Thánh Maria Mađalêna đã có mặt bên Chúa Giêsu.
Trong số những người theo Chúa Giêsu chỉ có bà được nói rõ tên là nhân chứng 3
sự kiện quan trọng: Chúa Giêsu chịu khổ nạn, Chúa Giêsu chịu mai táng, và ngôi
mộ trống. Mc 15:40, Mt 27:56 và Ga 19:25 nói đến Thánh Maria Mađalêna là nhân
chứng khi Chúa Giêsu chịu khổ nạn, cùng với các phụ nữ khác. Thánh Luca không
nêu tên nhân chứng, nhưng nói: “Đứng đàng
xa, có tất cả những người quen biết Đức Giêsu cũng như những phụ nữ đã theo Người
từ Galilê; các bà đã chứng kiến những việc ấy” (Lc 23:49). Thánh Máccô nói:
“Còn bà Maria Mađalêna và bà Maria mẹ ông
Giôxết, thì để ý nhìn xem chỗ họ mai táng Người” (Mc 15:47), và Thánh
Matthêu nói: “Còn bà Maria Mađalêna và một
bà khác cũng tên là Maria ở lại đó, quay mặt vào mồ” (Mt 27:61). Lc 23:55
cho biết: “Cùng đi với ông Giô-xếp, có những
người phụ nữ đã theo Đức Giê-su từ Ga-li-lê. Các bà để ý nhìn ngôi mộ và xem
xác Người được đặt như thế nào.” Ga 19:39-42 mô tả: “Ông Nicôđêmô cũng đến. Ông này trước kia đã tới gặp Đức Giêsu ban đêm.
Ông mang theo chừng một trăm cân mộc dược trộn với trầm hương. Các ông lãnh thi
hài Đức Giêsu, lấy băng vải tẩm thuốc thơm mà quấn, theo tục lệ chôn cất của
người Do-thái. Nơi Đức Giêsu bị đóng đinh có một thửa vườn, và trong vườn, có một
ngôi mộ còn mới, chưa chôn cất ai. Vì hôm ấy là ngày áp lễ của người Do-thái,
mà ngôi mộ lại gần bên, nên các ông mai táng Đức Giêsu ở đó.”
Thánh Máccô,
Matthêu và Gioan đều nói Thánh Maria Mađalêna là nhân chứng đầu tiên đối với việc
Chúa phục sinh. Ga 20:1 cho biết Thánh Maria Mađalêna mô tả việc thấy ngôi một
trống. Mc 16:9 nói: “Sau khi sống lại vào
lúc tảng sáng ngày thứ nhất trong tuần, Đức Giêsu hiện ra trước tiên với bà
Maria Mađalêna, là kẻ đã được Người trừ cho khỏi bảy quỷ.” Mt 28:1 nói: “Sau ngày sa-bát, khi ngày thứ nhất trong
tuần vừa ló rạng, bà Maria Mác-đa-la và một bà khác cũng tên là Maria, đi viếng
mộ.”
Sau khi thuật lại
cho các Tông đồ biết Chúa Giêsu đã phục sinh, Thánh Maria Mađalêna không được
nhắc đến trong Tân ước nữa. Bà cũng không được nhắc tên trong sách Công vụ, và
“số phận” bà vẫn không được tài liệu ghi lại và không được “minh oan.” Có phải
vì vậy mà bà cứ bị hiểu lầm là “người phụ nữ tội lỗi” chăng?
Hy vọng từ nay
Thánh Maria Mađalêna sẽ không còn bị “mang tiếng” và không còn bị chúng ta hiểu
lầm như xưa nay nữa!
Lạy Thánh Maria
Mađalêna, xin nguyện giúp cầu thay. Amen.
TRẦM THIÊN THU