Thế giới hội họa
THÁNH GIOAN TẨY GIẢ BỊ TRẢM QUYẾT
Giữa vô số tranh vẽ Thánh Gioan tẩy giả, chiếm
số lượng nhiều nhất, và có nhiều tác phẩm xuất sắc nhất, là ở mảng chủ đề:
“Thánh Gioan Tẩy giả bị trảm quyết”.
Gioan Tẩy giả, có lẽ, là vị
Thánh Công giáo đi vào hội họa nhiều nhất. Có vô số tranh vẽ về ông với đề tài
khá đa dạng, hướng đến những giá trị tư tưởng khác nhau . Gần như hầu hết các họa
sĩ nổi tiếng nhất trong lịch sử nghệ thuật Công giáo- từ Leonardo da Vinci,
Titian, Caravaggio đến Rubens, v.v…- đều tìm thấy trong cuộc đời của ông một
chi tiết nào đó làm nguồn cảm hứng sáng tác cho mình. Riêng Caravaggio, đã vẽ đến
hàng chục tác phẩm về Gioan Tẩy giả…
Không chỉ nhiều, Gioan Tẩy giả có lẽ, cũng là
vị Thánh đi vào hội họa sớm nhất.
Icon thể hiện hình ảnh Thánh lâu đời nhất được
tìm thấy, là icon về Gioan Tẩy giả, được vẽ vào khoảng cuối thế kỷ thứ V đầu thế
kỷ thứ VI, có nguồn gốc Palestine. Dưới đây là ảnh tác phẩm.
Bức tranh đã bị hư hại nhiều,
không thể nhận biết hai hàng chữ viết hai bên chuyển tải thông điệp gì. Ở trên
cùng, dễ nhận biết, bên trái, là hình ảnh Chúa Giêsu, và bên phải, là hình ảnh
Đức Mẹ Maria.
Giữa vô số tranh vẽ Thánh Gioan tẩy giả, chiếm
số lượng nhiều nhất, và có nhiều tác phẩm xuất sắc nhất, là ở mảng chủ đề:
“Thánh Gioan Tẩy giả bị trảm quyết”.(*)
Dưới đây là icon thể hiện chủ đề “Thánh Gioan
Tẩy giả bị trảm quyết” được cho là lâu đời nhất-được vẽ vào khoảng đầu thế kỷ
thứ VII, thuộc truyền thống Byzantium.
Đứng chính giữa, là Thánh
Gioan Tẩy giả. Ông đang nói: “Tôi không phải là ánh sáng, nhưng tôi đến để làm
chứng cho ánh sáng”.
Phía sau là dòng sông, nơi ông thực hiện phép
Rửa cho Chúa Giêsu.
Bên trái, là đầu của ông, đã bị chặt lìa,
nhưng vẫn như đang hướng nhìn về phía chúng ta.
Bên phải: ở dưới là con chiên tượng trưng cho
Dân Chúa như đang suy ngẫm về những gì Thánh Gioan Tẩy giả nói trong sự tôn
kính, và bên trên là cây tượng trưng cho sự sống.
Bức tranh như vậy, theo một số học giả, là sự
khái quát trọn vẹn cuộc đời và sứ mệnh của Thánh Gioan Tẩy giả: “là nhà tiên
tri cuối cùng, là người dọn đường cho sự ra đời của Chúa”.
Chủ đề “Thánh Gioan Tẩy giả bị trảm quyết”
trong hội họa, kể từ thời Phục hưng, với sự lên ngôi của các khuynh hướng tự sự,
đã được “cụ thể hóa” xoay quanh sự kiện: “Salome với cái đầu của Thánh Gioan Tẩy
giả”
Dưới đây là vài tác phẩm được biết đến nhiều
nhất:
Tranh của Andrea Solario -
1507
Tranh của Titian (1515),
hiện được lưu giữ tại Galleria Doria Pamphilj, Rome
hiện được lưu giữ tại Galleria Doria Pamphilj, Rome
Tranh của Guido Reni (1639
- 1640)
Tranh của Caravaggio
(1607),
hiện đang được lưu giữ tại National Gallery, London
hiện đang được lưu giữ tại National Gallery, London
Trong bốn tác phẩm có hình
ở trên, thu hút sự chú ý của các nhà phê bình nhiều nhất, là tác phẩm dưới
cùng-của Caravaggio. Hầu hết, chú ý vì tính hiện thực sống động của nó. Người
ta có thể nhận thấy nơi bức tranh này, sự ngu muội nơi gương mặt tên đao phủ, sự
sợ hãi nơi Salome, và sự thâm hiểm, hèn hạ nơi Hêrôđia-mẹ của Salome-kẻ chủ mưu
giết hại Thánh Gioan…
Đặc điểm chung, dễ nhận thấy nơi bốn tác phẩm ở
trên, chính là gương mặt thanh thản, như đã sẳn sàng đón nhận cái chết của vị
Thánh.
Hai tác phẩm dưới đây, một cũng của
Caravaggio, một của Rubens, thì lại nhấn mạnh đến khía cạnh tàn bạo, dã man của
cuộc hành quyết-như một lời tố cáo.
Tranh của Caravaggio
(1608)
Tranh của Rubens (1910)
Ở bức tranh thứ nhất (của Caravaggio) chúng ta
có thể nhận thấy sự vô cảm, lạnh lùng đáng sợ nơi những kẻ giết người. Còn ở bức
tranh thứ hai (của Rubens) thì lại đầy vẻ man rợ…
*
Để kết thúc bài này, tôi xin lưu ý, câu chuyện
“Thánh Gioan Tẩy giả bị trảm quyết” là một câu chuyện có rất nhiều ý nghĩa biểu
tượng, mà trong đó, có những ý nghĩa vượt ra ngoài phạm vi tôn giáo. Bởi vậy,
mà không có gì đáng phải ngạc nhiên, khi trước vài tác phẩm “Thánh Gioan Tẩy giả
bị trảm quyết” tôi đưa ra ở trên, đã có không ít bài viết phê bình diễn dịch
theo hướng chính trị, xã hội. Sự thực, đây cũng là điều hết sức bình thường…
Nguyên Hưng
(*)
Với người Công giáo, có lẽ ai cũng biết rõ câu chuyện trong tranh. Ở đây, tôi
mượn lời trong Phúc Âm để tóm tắt.
Phúc Âm: Mt 14, 1-12
Tại vì Hêrôđia vợ của anh mình mà vua Hêrôđê
đã bắt trói Gioan tống ngục, bởi Gioan đã nói với vua rằng: “Nhà vua không được
lấy bà ấy làm vợ”.
Vua muốn giết Gioan, nhưng lại sợ dân chúng,
vì họ coi Gioan như một tiên tri.
Nhân ngày sinh nhật của Hêrôđê, con gái
Hêrôđia (là Salome) nhảy múa trước mặt mọi người, và đã làm cho Hêrôđê vui
thích.
Bởi đấy vua thề hứa sẽ ban cho nó bất cứ điều
gì nó xin.
Ðược mẹ nó dặn trước, nên nó nói: “Xin vua đặt
đầu Gioan Tẩy Giả trên đĩa này cho con”.
Vua lo buồn, nhưng vì đã trót thề rồi, và vì
các người đang dự tiệc, nên đã truyền làm như vậy.
Ông sai người đi chặt đầu Gioan trong ngục, và
để đầu Gioan trên đĩa đem trao cho cô gái, và nó đem cho mẹ nó.
Các môn đồ của Gioan đến lấy xác thầy và chôn
cất, rồi đi báo tin cho Chúa Giêsu.