Chương 1. CHÚNG TA ĐÃ TIN VÀO TÌNH YÊU (x. 1Ga 4:16)
Người tín hữu được biến đổi bởi Tình
Yêu mà họ đã mở lòng ra đón nhận trong đức tin, và qua việc mở lòng ra đón nhận
Tình Yêu mà đức tin ban cho họ, cuộc đời của họ rộng mở vượt ra ngoài chính
mình. Thánh Phaolô có thể quả quyết: “Tôi sống nhưng không còn là tôi sống, mà
là Đức Kitô sống trong tôi” (Gl 2:20), và khuyên nhủ: “Chớ gì Đức Kitô ngự
trong tâm hồn anh em nhờ đức tin” (Eph 3:17).
ĐTC Phanxicô
Abraham, cha của chúng ta trong đức tin
8. Đức tin mở ra chúng ta con đường và cùng
đi với những bước đường của chúng ta trong lịch sử. Do đó, nếu muốn hiểu đức
tin là gì, chúng ta cần phải đi theo những con đường của nó, con đường của những
người có đức tin, như đã được làm chứng trước hết trong Cựu Ước. Có một nơi đặc
biệt thuộc về ông Abraham, cha của chúng ta trong đức tin. Trong cuộc đời của
ông có một sự kiện làm đảo lộn tất cả: Thiên Chúa dùng Lời mà nói với ông, Ngài
tự mặc khải như một Thiên Chúa duy nhất Đấng nói và gọi tên ông. Đức tin liên
quan đến việc nghe. Ông Abraham không nhìn thấy Thiên Chúa, nhưng nghe giọng
nói của Ngài. Bằng cách này, đức tin có một tính cách cá nhân. Như vậy, Thiên
Chúa rõ rằng không phải là Thiên Chúa của một nơi nào đó, hoặc một Thiên Chúa
liên hệ với một thời điểm thiêng liêng nào đó, nhưng Thiên Chúa của một người,
Thiên Chúa của Abraham, Isaac và Giacóp, có khả năng tiếp xúc với con người và
thiết lập một giao ước với họ. Đức tin là sự đáp trả của chúng ta với một Lời,
là Lời chất vấn chúng ta một cách cá nhân, về một “Chúa”, Đấng gọi tên chúng
ta.
9. Lời nói với ông Abraham này là một lời mời
gọi và một lời hứa. Trước hết nó là một lời mời gọi ông rời bỏ mảnh đất của
mình, một lời mời gọi mở lòng ra cho một cuộc sống mới, khởi đầu của một cuộc
xuất hành dẫn ông về phía một tương lai không thể lường trước được. Viễn tượng
mà đức tin cung cấp cho ông Abraham sẽ luôn luôn được nối kết với sự cần thiết
phải thực hiện bước tiến này: đức tin “nhìn thấy” ông đi đến đâu, chỗ ông bước
vào vùng trời được mở ra bởi Lời Thiên Chúa. Lời này cũng chứa đựng một lời hứa:
miêu duệ ngươi sẽ rất đông đúc, ngươi sẽ là cha của một dân vĩ đại (x. St 13:16;
15:5, 22:17). Thật đúng là một đáp trả với một Lời trước đó, đức tin của ông
Abraham sẽ luôn luôn là một hành động tưởng nhớ. Tuy nhiên, sự tưởng nhớ này
không đóng chặt trong quá khứ, nhưng vì là một tưởng nhớ về một lời hứa, nó trở
nên có khả năng mở ra cho tương lai, soi sáng những bước đi dọc đường. Như vậy
chúng ta thấy làm sao đức tin, như một sự tưởng nhớ đến tương lai, memoria
futuri, lại liên hệ chặt chẽ với niềm hy vọng.
10. Thiên Chúa đòi ông Abraham phải tin tưởng
vào Lời này. Đức tin hiểu rằng Lời - một thực thể rõ ràng là phù du và thoáng
qua, khi được Thiên Chúa trung tín công bố -- lại trở nên hoàn toàn chắc chắn
và không thể lay chuyển được, đảm bảo tính liên tục của cuộc hành trình của
chúng ta trong thời gian. Đức tin đón nhận Lời này như đá tảng vững chắc, những
nền tảng vững vàng mà trên đó chúng ta có thể xây dựng. Đó là lý do tại sao
trong Thánh Kinh, đức tin được diễn tả bằng các từ Do Thái 'emûnāh, bắt nguồn từ
động từ ‘amàn mà căn ngữ của nó có nghĩa là “nâng đỡ”. Thuật ngữ ‘emûnāh có thể
có nghĩa là sự trung tín của Thiên Chúa mà còn có nghĩa là đức tin của con người.
Con người có đức tin nhận được sức mạnh bằng cách phó thác mình trong bàn tay
Thiên Chúa trung tín. Việc chơi chữ dựa trên ý nghĩa đôi của từ này - cũng được
tìm thấy trong các từ ngữ tương tự trong tiếng Hy Lạp (pistos) và Latin
(fidelis) - Thánh Cyrilô thành Giêrusalem ca tụng phẩm giá của Kitô hữu là người
đón nhận chính danh của Thiên Chúa: cả hai đều được gọi là “trung tín” [8]. Như
Thánh Augustinô giải thích: “Con người trung thành khi tin vào lời mà Thiên
Chúa đã hứa, Thiên Chúa trung tín khi ban cho con người những gì mà Ngài đã hứa”
[9].
11. Một suy nghĩ cuối cùng về lịch sử ông
Abraham là điều quan trọng để hiểu đức tin của ông. Lời Thiên Chúa, tuy mang đến
với nó sự mới mẻ và bất ngờ, nhưng không xa lạ gì với kinh nghiệm của Tổ Phụ. Trong
giọng của Đấng nói với ông, ông Abraham nhận ra một lời mời gọi sâu xa, đã vĩnh
viễn được khắc ghi trong tâm điểm của cuộc đời ông. Thiên Chúa liên kế lời hứa
của Ngài với “nơi” mà cuộc sống con người đã luôn luôn tỏ ra đầy hứa hẹn: việc
làm cha mẹ, việc sinh ra sự sống mới: “Sarah vợ ngươi sẽ sinh một con trai, và
ngươi sẽ đặt tên nó là Isaac” (St 17:19). Thiên Chúa này, Đấng đòi ông Abraham
phải hoàn toàn tin tưởng tỏ mình ra là nguồn gốc của toàn thể đời sống. Bằng
cách này, đức tin liên hệ đến Phụ Tính của Thiên Chúa, mà từ đó phát sinh ra tạo
vật: Thiên Chúa, Đấng gọi ông Abraham là Đấng Tạo Hóa, là Đấng “làm cho những
điều không có thành có” (Rm 4:17), Đấng “đã chọn chúng ta trước khi tạo thành
thế gian ... và tiền định cho chúng ta làm nghĩa tử đối với Ngài” (Ep 1,4-5). Với
ông Abraham, đức tin vào Thiên Chúa soi sáng những nguồn gốc sâu thẳm nhất của
con người ông, cho phép ông nhận ra nguồn mạch của sự tốt lành, là nguồn gốc của
tất cả mọi sự, và xác nhận rằng cuộc đời của ông không phát sinh từ nhưng không
hoặc tình cờ, nhưng từ một ơn gọi và một tình yêu cá nhân. Thiên Chúa huyền nhiệm,
Đấng đã gọi ông không phải là một Thiên Chúa xa lạ, nhưng là nguồn gốc của mọi
sự và nâng đỡ tất cả. Cuộc thử thách lớn lao về đức tin của ông Abraham, việc
hiến tế con trai ông là Isaac, cho thấy mức độ mà tình yêu nguyên thủy này có
thể đảm bảo sự sống thậm chí vượt trên sự chết. Lời có thể làm sống lại một người
con cho một thân xác là “như chết” và trong “lòng như đã chết” của bà Sarah son
sẻ (x. Rm 4:19), Lời cũng có thể thực hiện lời hứa của Ngài về một tương lai vượt
trên tất cả những đe dọa hoặc nguy hiểm (x. Dt 11:19; Rm 4:21).
Đức Tin của dân Israel
12. Lịch sử của dân Israel, trong Sách Xuất
Hành, theo chân đức tin của ông Abraham. Đức tin một lần nữa được sinh ra từ một
hồng ân nguyên thủy: Dân Israel phó thác vào hành động của Thiên Chúa, Đấng muốn
giải phóng họ khỏi cảnh đau khổ của họ. Đức tin được mời gọi vào một cuộc hành
trình dài để có thể thờ phượng Chúa trên núi Sinai và thừa kế một đất hứa. Tình
yêu Thiên Chúa có những đặc tính của một người cha bồng bế con mình dọc theo cuộc
hành trình (x. Dt 1:31). Lời tuyên xưng đức tin của dân Israel được hình thành
như một tường thuật kể lại những nghĩa cử của Thiên Chúa, về hành động của Ngài
để giải phóng và hướng dẫn dân Ngài (x. Dt 26:5-11), một tường thuật mà dân
chúng truyền lại hết thế hệ này đến thế hệ khác. Ánh sáng của Thiên Chúa chiếu
soi cho dân Israel qua việc tưởng nhớ đến những việc làm cả thể của Chúa, được
nhớ lại và tuyên xưng trong các nghi lễ, và được truyền lại từ đời cha đến đời
con. Như thế, ở đây chúng ta thấy ánh sáng đức tin được liên kết với tường thuật
cụ thể về đời sống, với việc tưởng nhớ cách biết ơn những nghĩa cử của Thiên
Chúa và việc thực hiện cách tiệm tiến lời hứa của Ngài. Kiến trúc gothic đã diễn
tả rõ ràng điều này: trong những nhà thờ chính tòa lớn ánh sáng đến từ trời qua
những cửa sổ kính là những nơi mô tả lịch sử thánh. Ánh sáng của Thiên Chúa đến
với chúng ta qua những tường thuật về mặc khải của Ngài, và do đó trở nên có khả
năng soi sáng cuộc hành trình của chúng ta qua thời gian bằng cách nhắc lại những
nghĩa cử của Thiên Chúa, và cho thấy Ngài hoàn thành những lời hứa của Ngài ra
sao.
13. Lịch sử của dân Israel còn cho chúng ta
thấy sự cám dỗ về việc thiếu lòng tin mà dân chúng đã nhiều lần đầu hàng. Ở đây
việc thờ ngẫu tượng có vẻ như đối nghịch với đức tin. Trong khi ông Môsê đang
đàm đạo với Thiên Chúa trên núi Sinai, thì dân chúng không thể chịu đựng được mầu
nhiệm về sự ẩn mình của Thiên Chúa nữa, họ không thể chịu nổi thời gian chờ đợi
để thấy dung nhan của Ngài nữa. Theo bản tính, đức tin đòi hỏi phải từ bỏ việc
sở hữu lập tức mà cảnh tượng này có vẻ như đáp ứng, đó là một lời mời gọi tự mở
ra đón nguồn mạch của ánh sáng, trong khi tôn trọng mầu nhiệm riêng của một
Dung Nhan, sẽ tự mình tỏ lộ ra cách cá nhân trong thời điểm thuận tiện riêng. Martin
Buber trích dẫn một định nghĩa về ngẫu tượng được giáo sĩ Do thái Kock đề ra:
việc thờ ngẫu tượng xảy ra khi “khi một khuôn mặt kính cẩn hướng về một khuôn mặt
không phải là một dung nhan” [10]. Thay vì đức tin vào Thiên Chúa, người ta
thích thờ ngẫu tượng hơn, đó là ngẫu tượng mà chúng ta biết khuôn mặt và có nguồn
gốc của nó, bởi vì nó là tác phẩm chúng ta. Trước ngẫu tượng, chúng ta không có
nguy cơ bị mời gọi từ bỏ những sự an toàn riêng của mình, bởi vì ngẫu tượng “có
miệng, nhưng không nói” (Tv 115:5). Như thế chúng ta hiểu rằng ngẫu tượng chỉ
là một lý do để con người đặt mình ở trung tâm của thực tại qua việc thờ phượng
công trình do tay mình làm ra. Một khi đã bị mất định hướng cơ bản là điều cung
cấp cho cuộc đời tính đơn nhất, con người bị lạc đường trong những ước muốn đa
dạng của mình. Khi không chịu chờ đợi thời điểm của lời hứa, con người bị phân
tán trong hàng ngàn những khoảnh khắc của lịch sử mình. Cho nên, việc thờ ngẫu
tượng luôn luôn là tôn giáo đa thần, một di chuyển không có mục đích từ một
chúa này sang một chúa khác. Việc thờ ngẫu tượng không cung cấp cho con người một
con đường mà rất nhiều lối mòn, không dẫn đến một cùng đích chắc chắn mà thay
vào đó tạo ra một mê hồn trận. Những người không muốn đặt niềm tin vào Thiên
Chúa phải nghe những tiếng ồn ào của vô số ngẫu tượng kêu la: “Hãy tin tưởng
vào tôi!” Đức tin gắn liền với việc hoán cải, trái ngược với việc thờ ngẫu tượng;
đức tin là một đoạn tuyệt với ngẫu tượng để trở về với Thiên Chúa hằng sống,
trong một cuộc gặp gỡ cá nhân. Tin có nghĩa là phó thác mình cho một tình yêu đầy
thương xót, là tình yêu luôn luôn đón nhận và tha thứ, nâng đỡ và hướng dẫn cuộc
đời chúng ta, và chứng tỏ sức mạnh của nó bằng khả năng sửa chữa những sai lệch
của lịch sử của chúng ta. Đức tin hệ tại việc sẵn sàng để cho mình được liên tục
biến đổi và canh tân bằng lời mời gọi của Thiên Chúa. Đây là sự nghịch lý: bằng
cách liên tục quy hướng về Chúa, con người khám phá ra một con đường chắc chắn
giải thoát họ khỏi sự phân tán mà ngẫu tượng áp đặt trên họ.
14. Trong đức tin của dân Israel cũng có
ông Môsê, người trung gian. Dân chúng không thể nhìn thấy dung nhan Thiên Chúa;
chính ông Môsê thưa chuyện cùng Đức Giavê trên núi và sau đó nói với mọi người
thánh ý của Chúa. Với sự hiện diện này của người trung gian, dân Israel học đồng
hành với nhau trong sự hiệp nhất. Hành động đức tin của mỗi người tìm thấy chỗ
đứng của mình trong một cộng đồng, trong “cái chúng ta” chung của dân chúng, là
những người trong đức tin, giống như một người duy nhất - “con đầu lòng của
Ta”, như Thiên Chúa sẽ gọi toàn thể dân Israel (x. Xh 4:22). Việc làm trung
gian ở đây không trở thành một chướng ngại, nhưng một sự mở ra: trong cuộc gặp
gỡ với những người khác, cái nhìn của chúng ta mở ra cho một chân lý thật lớn
hơn chúng ta. J.J. Rousseau có lần than thở rằng ông không thể tự mình nhìn thấy
Thiên Chúa: “Có biết bao nhiêu người đứng giữa Thiên Chúa và tôi!” [11].... “Có
phải cũng đơn giản và tự nhiên mà Thiên Chúa đã tìm ông Môsê để nói với ông
Jean Jacques Rousseau không?” [12]. Dựa vào một quan niệm theo chủ nghĩa cá
nhân và hạn hẹp của kiến thức, người ta không thể hiểu được ý nghĩa của việc
làm trung gian là khả năng tham gia vào cái nhìn của người khác này, sự hiểu biết
được chia sẻ này là kiến thức đặc
thù của tình yêu. Đức tin là món quà nhưng không của Thiên Chúa, Đấng đòi hỏi
lòng khiêm tốn và can đảm để tin tưởng và phó thác, ngõ hầu nhìn thấy con đường
sáng dẫn đến cuộc gặp gỡ giữa Thiên Chúa và con người: lịch sử cứu độ.
Sự viên mãn của đức tin Kitô giáo
15. “Abraham […] hớn hở vui mừng vì sẽ thấy
ngày của Tôi, ông đã thấy nó và đã vui mừng” (Ga 8:56). Theo những lời này của
Chúa Giêsu, đức tin của ông Abraham chỉ về Người, theo một nghĩa nào đó, nó đã
là một thị kiến cho biết trước mầu nhiệm của Người. Thánh Augustinô cũng hiểu
như vậy khi ngài quả quyết rằng các Tổ Phụ đã được cứu bởi đức tin, không phải
đức tin vào Đức Kitô đã đến, nhưng vào Đức Kitô sẽ đến, một đức tin hướng về biến
cố tương lai của Chúa Giêsu [13]. Đức tin Kitô giáo đặt trọng tâm vào Đức Kitô,
đức tin ấy tuyên xưng rằng Chúa Giêsu là Chúa và rằng Thiên Chúa đã cho Người sống
lại từ cõi chết (x. Rm 10:9). Tất cả các nhân vật của Cựu Ước đều hội tụ vào Đức
Kitô, Người trở thành câu trả lời “Có” dứt khoát cho tất cả những lời hứa, nền
tảng của lời thưa “Amen” cuối cùng của chúng ta với Thiên Chúa (x. 2 Cor 1:20).
Lịch sử của Chúa Giêsu là sự tỏ lộ hoàn toàn mức độ đáng tin cậy của Thiên
Chúa. Nếu dân Israel tiếp tục nhắc lại những hành vi cao cả của tình yêu Thiên
Chúa, là những điều tạo thành cốt lõi của lời tuyên xưng đức tin của họ và mở rộng
cái nhìn của họ về đức tin, thì từ đó cuộc đời của Chúa Giêsu xuất hiện như một
địa điểm của sự can thiệp dứt khoát của Thiên Chúa, sự biểu lộ cao nhất của tình
yêu của Ngài dành cho chúng ta. Lời mà Thiên Chúa nói với chúng ta trong Chúa
Giêsu không chỉ đơn thuần là một lời bổ túc trong số rất nhiều lời, nhưng là Lời
vĩnh cửu của Ngài (x. Dt 1:1-2). Thiên Chúa không thể ban cho chúng ta một đảm
bảo nào lớn hơn tình yêu của Ngài, như Thánh Phaolô nhắc nhở chúng ta (x. Rm
8:31-39). Như vậy, đức tin Kitô giáo là đức tin vào một tình yêu trọn vẹn,
trong quyền năng hiệu quả của nó, trong khả năng của nó để biến đổi thế gian và
soi sáng thời gian. “Chúng ta đã biết và tin vào tình yêu mà Thiên Chúa dành
cho chúng ta” (1 Ga 4:16). Trong tình yêu của Thiên Chúa được tỏ lộ nơi Chúa
Giêsu, đức tin nhận ra nền tảng mà trên đó toàn thể thực tại và số phận cuối
cùng của nó dựa vào.
16. Bằng chứng lớn lao nhất về mức độ đáng
tin cậy của tình yêu Đức Kitô được tìm thấy trong chết của Người vì nhân loại. Nếu
việc hy sinh mạng sống của mình cho bạn hữu là bằng chứng lớn nhất của tình yêu
(x. Ga 15:13), thì Chúa Giêsu đã hiến mạng sống Người cho mọi người, ngay cả những
kẻ thù của Người, để biến đổi tâm hồn họ. Đó là lý do tại sao theo các thánh sử,
thì cái nhìn về đức tin đạt đến tột đỉnh vào giờ của Thánh Giá, giờ mà trong đó
sự cao cả và tràn đầy của tình yêu Thiên Chúa được tỏa sáng. Thánh Gioan đặt ở
đây lời chứng long trọng của ngài, khi cùng với Mẹ Chúa Giêsu, ngài chiêm ngắm
Đấng bị đâm thâu qua (x. Ga 19:37). “Có người xem thấy việc ấy đã làm chứng, và
lời chứng của người ấy thì chân thật; và người ấy biết mình nói thật để anh em
tin” (Ga 19:35). F.M. Dostoevsky, trong tác phẩm Thằng Ngốc (L’idiot), làm cho
nhân vật chính, Hoàng tử Myskin, khi nhìn thấy một bức tranh về Đức Kitô chết
trong mồ của Hans Holbein Trẻ, nói: “Khi nhìn vào bức tranh này một tín hữu có
thể mất đức tin của mình” [14]. Thật vậy, bức tranh trình bày một cách khủng
khiếp những hậu quả tàn khốc của cái chết trên thân thể Đức Kitô. Tuy nhiên,
chính trong việc chiêm ngắm cái chết của Chúa Giêsu mà đức tin được củng cố và
nhận được một ánh sáng huy hoàng, khi nó được biểu lộ như đức tin vào tình yêu
không thể lay chuyển được của Đức Kitô dành cho chúng ta, một tình yêu có khả
năng bước vào cái chết để cứu chúng ta. Tôi có thể tin vào Tình Yêu này, một
Tình Yêu không lùi bước trước cái chết để chứng tỏ Người yêu tôi thế nào; việc
hoàn toàn tự hiến của Người thắng vượt mọi nghi ngờ và cho phép chúng ta phó
thác hoàn toàn vào Đức Kitô.
17. Trên hết, trong ánh sáng việc Phục
Sinh, cái chết của Đức Kitô cho thấy rõ mức độ hoàn toàn đáng tin cậy của tình
yêu Thiên Chúa. Như Đấng Phục Sinh, Đức Kitô là nhân chứng đáng tin cậy, xứng
đáng với đức tin (x. Kh 1:5; Dt 2:17), là sự nâng đỡ vững chắc cho đức tin của
chúng ta. Thánh Phaolô quả quyết: “Nếu Đức Kitô đã không sống lại, thì đức tin
của anh em là đức tin vô ích” (1 Cor 15:17). Nếu tình yêu của Chúa Cha đã không
cho Chúa Giêsu sống lại từ cõi chết, nếu Ngài đã không có thể ban sự sống lại
cho thân xác của Người, thì sẽ không phải là một tình yêu hoàn toàn đáng tin cậy,
cũng có khả năng chiếu soi những bóng tối của sự chết. Khi Thánh Phaolô nói về
đời sống mới của ngài trong Đức Kitô, ngài nói về “đức tin vào Con Thiên Chúa,
là Ðấng đã yêu thương tôi và đã hiến mạng sống Mình vì tôi” (Gl 2:20). “Đức tin
vào Con Thiên Chúa” này chắc chắn là đức tin của Vị Tông Đồ Dân Ngoại vào Chúa
Giêsu, nhưng nó cũng nói lên rằng Chúa Giêsu đáng tin cậy, không chỉ dựa trên
tình yêu cho đến chết của Người mà còn trên việc Người là con Thiên Chúa. Chính
bởi vì Chúa Giêsu là Chúa Con, bởi vì Người hoàn toàn ở trong Chúa Cha, Người
đã có thể chiến thắng sự chết và làm cho sự viên mãn của sự sống được sáng tỏa.
Nền văn hóa của chúng ta đã đánh mất khái niệm về sự hiện diện hữu hình của
Thiên Chúa, về hoạt động của Ngài trong thế gian. Chúng ta nghĩ rằng chỉ tìm thấy
Thiên Chúa ở bên ngoài, trên một mức độ khác của thực tại, tách biệt khỏi các mối
liên hệ hàng ngày của chúng ta. Nhưng nếu điều này đúng, nếu Thiên Chúa không
thể hoạt động trong thế gian, thì tình yêu của Ngài sẽ không thực sự mạnh mẽ,
thực sự có thật, và như thế, Ngài cũng không phải là một tình yêu thật, một
tình yêu có khả năng mang lại hạnh phúc mà Ngài đã hứa. Như thế tin hay không
tin vào Ngài tất cả sẽ chẳng khác gì. Trái lại, các Kitô hữu tuyên xưng đức tin
của họ vào tình yêu cụ thể và mạnh mẽ của Thiên Chúa, Đấng thực sự hoạt động
trong lịch sử và quyết định vận mệnh cuối cùng của nó, một tình yêu mà con người
có thể gặp gỡ, một tình yêu hoàn toàn được mặc khải trong cuộc Khổ Nạn, Cái Chết
và Phục Sinh của Đức Kitô.
18. Sự viên mãn mà Chúa Giêsu mang đến cho
đức tin có một khía cạnh quyết định khác. Trong đức tin, Đức Kitô không chỉ đơn
thuần là Đấng mà chúng ta tin, là biểu hiện cao cả nhất của tình yêu Thiên
Chúa, Người cũng là Đấng mà chúng ta kết hợp với để có thể tin. Đức tin không
chỉ đơn thuần là ngắm nhìn Chúa Giêsu, nhưng nhìn mọi sự theo quan điểm của
Chúa Giêsu, với đôi mắt của Người: đó là một sự tham gia vào cách nhìn của Người.
Trong nhiều lĩnh vực của cuộc đời chúng ta, chúng ta tin tưởng vào những người
khác, là những người biết nhiều hơn chúng ta. Chúng ta tin tưởng vào các kiến trúc sư
là những người xây nhà chúng ta, vào dược sĩ là những người cho chúng ta thuốc
để chữa bệnh, vào các luật sư là những người bảo vệ chúng ta tại tòa án. Chúng
ta cũng cần một ai đó đáng tin cậy và chuyên môn về những việc có liên quan đến
Thiên Chúa. Chúa Giêsu, Con của Ngài, là Đấng tự giới thiệu như Đấng giải thích
cho chúng ta về Thiên Chúa (x. Ga 1:18). Cuộc đời Đức Kitô, cách Người biết
Chúa Cha và sống hoàn toàn trong mối liên hệ với Ngài, mở ra một không gian mới
cho kinh nghiệm của con người mà chúng ta có thể vào được. Thánh Gioan đã đưa
ra tầm quan trọng của một mối liên hệ cá nhân với Chúa Giêsu đối với đức tin của
chúng ta bằng cách sử dụng các cách dùng khác nhau của động từ tin. Ngoài việc
“tin rằng” những gì Chúa Giêsu nói với chúng ta là sự thật, Thánh Gioan cũng
dùng thuật ngữ “tin” Chúa Giêsu và “tin vào” Chúa Giêsu. Chúng ta “tin” Chúa
Giêsu khi chúng ta chấp nhận Lời Người, chứng từ của Người, bởi vì Người trung
thực (x. Ga 6:30). Chúng ta “tin vào” Chúa Giêsu khi chúng ta đích thân đón Người
vào cuộc đời và cuộc hành trình của chúng ta về phía Người, gắn bó với Người
trong tình yêu và bước theo Người trên đường đời (x. Ga 2:11; 6:47; 12:44).
Để giúp chúng ta biết Người, đón nhận Người
và theo Người, Con Thiên Chúa mặc lấy xác thịt của chúng ta. Bằng cách này, Người
cũng nhìn Chúa Cha một cách nhân loại, trong khung cảnh của một cuộc hành trình
diễn ra trong thời gian. Đức tin Kitô giáo là đức tin vào sự nhập thể của Ngôi
Lời và sự Sống Lại của Người trong thân xác, đức tin vào một Thiên Chúa rất gần
gũi chúng ta và đã đi vào lịch sử nhân loại của chúng ta. Đức tin vào Con Thiên
Chúa làm người trong Chúa Giêsu thành Nagiareth không tách chúng ta ra khỏi thực
tại, nhưng cho phép chúng ta chấp nhận ý nghĩa sâu xa nhất của nó, để tìm hiểu
xem Thiên Chúa yêu thương thế giới này bao nhiêu và không ngừng hướng nó về
phía Ngài. Điều này thúc đẩy các Kitô hữu dấn thân, để sống một cách mãnh liệt
hơn trong cuộc hành trình trần thế.
Ơn cứu độ bởi đức tin
19. Từ việc chia sẻ cách nhìn của Chúa
Giêsu này, Thánh Phaolô đã để lại cho chúng ta trong các bài viết của ngài một
mô tả về đời sống đức tin. Qua việc chấp nhận hồng ân đức tin, các tín hữu được
biến đổi thành một tạo vật mới. Họ nhận được một con người mới, là con cái
[Thiên Chúa]; họ trở nên con cái trong Chúa Con. Cụm từ “Abba, Lạy Cha”, là lời
rất đặc trưng của kinh nghiệm của Chúa Giêsu, trở thành trung tâm của kinh nghiệm
Kitô giáo (x. Rm 8:15). Đời sống trong đức tin, như một đời con thảo, là một sự
nhìn nhận hồng ân nguyên thủy và triệt để, là nền tảng của cuộc đời con người,
và có thể được tóm tắt trong câu của Thánh Phaolô gửi tín hữu Côrinthô: “Có gì
mà anh em đã không nhận được?” (1 Cor 4:7). Đây chính là trung tâm của cuộc
tranh luận của Thánh Phaolô với những người Biệt Phái, cuộc thảo luận về ơn cứu
độ bằng đức tin hoặc bằng việc làm của Lề Luật. Điều mà Thánh Phaolô bác bỏ là
thái độ của những người tự coi mình là công chính trước mặt Thiên Chúa qua
trung gian của hành động đúng của mình. Những người như thế, ngay cả khi họ
tuân giữ các điều răn và làm những việc lành, tự đặt mình ở trung tâm, mà không
nhận ra rằng nguồn gốc của sự tốt lành là Thiên Chúa. Những người làm như thế,
muốn thành nguồn gốc của sự công chính riêng của họ, họ nhanh chóng thấy rằng sự
công chính này trở nên khô cằn và họ không thể thậm chí giữ được lòng trung
thành với Lề Luật. Họ tự khép kín mình và tự cô lập đối với Chúa và với tha
nhân, kết quả là cuộc đời của họ trở nên trống rỗng và những công việc của họ
trở nên cằn cỗi như một cây sống xa nước. Thánh Augustinô cũng đưa ra bằng ngôn
từ ngắn gọn và hiệu quả của ngài: “Ab eo qui fecit te, noli deficere nec ad
te”, “Đừng quay lưng lại với Đấng đã dựng nên bạn, ngay cả quay về phía chính
mình” [15]. Khi một người nghĩ rằng bằng cách quay lưng lại với Thiên Chúa họ sẽ
tìm thấy chinh bản thân họ, cuộc đời người ấy bắt đầu sụp đổ (x. Lc 15:11-24). Khởi
đầu của ơn cứu độ là mở lòng ra với một cái gì có trước, với một món quà nguyên
thủy là món quà đảm bảo cho cuộc sống và duy trì nó trong đời. Chỉ bằng cách mở
lòng của chúng ta ra cho nguồn gốc này và qua việc nhìn nhận nó, con người mới
có thể được biến đổi, nhờ để cho ơn cứu độ hoạt động trong mình và làm cho cuộc
đời mình sinh hoa trái, đầy những hoa trái tốt. Ơn cứu độ nhờ đức tin có nghĩa
là công nhận tính ưu việt của hồng ân của Thiên Chúa. Như Thánh Phaolô đã tóm
lược: “Nhờ ân sủng mà anh em được cứu độ qua đức tin; và đó không phải bởi anh
em, mà là bởi ân huệ của Thiên Chúa” (Eph 2:8).
20. Luận lý mới của đức tin đặt trọng tâm
vào Đức Kitô. Đức tin vào Đức Kitô cứu chúng ta bởi vì chính trong Người mà cuộc
sống mở ra cách triệt để cho một Tình Yêu đi trước chúng ta và biến đổi chúng
ta từ bên trong, một Tình Yêu hoạt động trong chúng ta và với chúng ta. Điều
này được thấy rõ trong chú giải một đoạn văn từ Sách Đệ Nhị Luật của Vị Tông Đồ
Dân Ngoại, một chú giải phù hợp với động năng rất sâu sắc của Cựu Ước. Ông Môsê
nói với dân chúng rằng giới luật của Thiên Chúa không quá cao mà cũng không quá
xa với con người. Người ta không cần phải nói: “Ai sẽ lên trời mà đem nó xuống
cho chúng tôi” hoặc “Ai sẽ đi qua bên kia biển, đem nó về cho chúng tôi?” (Đnl
30:11-14). Sự gần gũi này của lời Chúa được Thánh Phaolô giải thích như phản ảnh
sự hiện diện của Đức Kitô trong các Kitô hữu. “Đừng tự nhủ rằng, ‘Ai sẽ lên trời?’
(nghĩa là, để đem Đức Kitô xuống), hoặc “Ai sẽ xuống âm phủ? (nghĩa là, để đem
Đức Kitô lên từ cõi chết)” ( Rom 10:6-7). Đức Kitô đã xuống trần và đã sống lại
từ cõi chết; qua việc Nhập Thể và Phục Sinh của Người, Con Thiên Chúa chấp nhận
toàn thể cuộc hành trình của con người và ở trong tâm hồn chúng ta nhờ Chúa
Thánh Thần. Đức tin biết rằng Thiên Chúa đã rất gần gũi chúng ta, rằng Đức Kitô
đã trở nên một hồng ân cao cả cho chúng ta, hồng ân biến đổi chúng ta từ bên
trong, ở trong chúng ta, và do đó ban cho chúng ta ánh sáng chiếu soi nguyên thủy
và cứu cánh của cuộc đời, toàn thể tiến trình của cuộc hành trình của con người.
21. Do đó, chúng ta có thể hiểu sự mới mẻ
mà đức tin dẫn chúng ta đến. Người tín hữu được biến đổi bởi Tình Yêu mà họ đã
mở lòng ra đón nhận trong đức tin, và qua việc mở lòng ra đón nhận Tình Yêu mà
đức tin ban cho họ, cuộc đời của họ rộng mở vượt ra ngoài chính mình. Thánh
Phaolô có thể quả quyết: “Tôi sống nhưng không còn là tôi sống, mà là Đức Kitô
sống trong tôi” (Gl 2:20), và khuyên nhủ: “Chớ gì Đức Kitô ngự trong tâm hồn
anh em nhờ đức tin” (Eph 3:17). Trong đức tin, “cái tôi” của người tín hữu mở rộng
để có chỗ cho Người Khác cư ngụ, để sống trong Người Khác, và cuộc sống của người
ấy cũng mở rộng ra trong Tình Yêu. Ở đây có hoạt động của Chúa Thánh Thần. Người
Kitô hữu có thể có đôi mắt của Chúa Giêsu, những tình cảm của Người, và tâm
tình con thảo của Người, bởi vì người đó được thông phần vào Yình Yêu của Người,
Tình Yêu ấy chính là Chúa Thánh Thần. Chính trong Tình Yêu này mà chúng ta một
cách nào đó nhận được cái nhìn riêng của Chúa Giêsu. Nếu không có việc nên đồng
hình đồng dạng này trong Tình Yêu, nếu không có sự hiện diện của Chúa Thánh Thần
là Đấng được đổ vào lòng chúng ta (x. Rm 5:5), thì chúng ta không thể nào tuyên
xưng Chúa Giêsu là Chúa (x. 1 Cor 12:3).
Hình thức Hội Thánh của đức tin
22. Bằng cách này, đời sống của người tín hữu
trở thành đời sống của Hội Thánh. Khi Thánh Phaolô nói với các Kitô hữu Rôma về
một thân thể duy nhất mà tất cả những ai tin vào Đức Kitô tạo thành, ngài
khuyên nhủ họ đừng tự hào về điều này, trái lại, mỗi người phải nghĩ về mình
“theo mức độ đức tin mà Thiên Chúa đã ban phát cho mình” (Rm 12:3). Các tín hữu
học cách nhìn chính mình theo đức tin mà họ tuyên xưng: Hình ảnh của Đức Kitô
là tấm kính (gương) mà ở đó họ tìm thấy hình ảnh riêng của họ được thể hiện. Và
như Đức Kitô ôm ấp trong Mình tất cả mọi tín hữu, là những kẻ tạo thành thân thể
của Người, người Kitô hữu hiểu rằng mình được bao gồm trong thân thể này, trong
mối liên hệ nguyên thủy với Đức Kitô và tất cả các tín hữu khác trong đức tin. Hình
ảnh của một thân thể không có ý hạ các tín hữu xuống thành một phần tử đơn giản
của một tổng thể vô danh, một thành phần thô sơ trong một bộ máy vĩ đại, nhưng
đúng hơn là muốn nhấn mạnh đến sự kết hợp sống còn của Đức Kitô với các tín hữu,
và các tín hữu với nhau (x. Rm 12:4-5). Các Kitô hữu là “một” (x. Gal 3:28), mà
không mất đi cá tính của mình, và trong việc phục vụ người khác, nội tâm của
chính mỗi người lại được lợi nhất. Điều này giải thích lý do tại sao, ngoài
thân thể này, ngoài sự hiệp nhất này của Hội Thánh trong Đức Kitô, ngoài Hội
Thánh này mà - theo lời của Romano Guardini - “là người mang trong lịch sử cái
nhìn toàn diện của Đức Kitô về thế gian” [16] – thì đức tin mất đi “tiêu chuẩn”
của nó, mất sự cân bằng của nó, không còn tìm thấy nơi thiết yếu để [dựa vào
mà] tự mình đứng vững. Đức tin là một hình thức nhất thiết phải thuộc về Hội
Thánh, nó được tuyên xưng từ bên trong thân thể Đức Kitô, như sự hiệp thông cụ
thể của các tín hữu. Chính từ chỗ thuôc về Hội Thánh này mà đức tin mở lòng mọi
Kitô hữu ra với tất cả mọi người. Lời của Đức Kitô, một lần được nghe, nhờ
chính động năng của nó biến đổi thành một lời đáp trả trong các Kitô hữu, và tự
trở thành một lời được công bố, một tuyên xưng đức tin. Như Thánh Phaolô đã
nói: “ai tin bằng tấm lòng [...] và tuyên xưng ra miệng thì được cứu độ” (Rm
10:10). Đức tin không phải là một vấn đề riêng tư, một khái niệm theo cá nhân
chủ nghĩa hoặc một ý kiến chủ
quan, nhưng phát sinh từ việc được nghe, và nó có ý tìm cách để được nói ra và
trở thành lời công bố. “Làm sao họ sẽ tin vào Ðấng mà họ chưa được nghe? Và làm
sao mà họ sẽ được nghe, nếu không có người rao giảng?” (Rm 10:14). Như thế, đức
tin trở nên có hiệu quả trong các Kitô hữu nhờ hồng ân nhận được, nhờ Tình Yêu
đó thu hút tâm hồn chúng ta về với Đức Kitô (x. Gl 5:6), và làm cho chúng ta trở
nên một phần tử của cuộc hành trình của Hội Thánh, cuộc hành hương qua lịch sử
hướng về sự viên mãn của nó. Đối với những người đã được biến đổi đổi theo cách
này, một cách nhìn mới được mở ra, đức tin trở thành ánh sáng cho đôi mắt của họ.
Phaolô
Phạm Xuân Khôi chuyển ngữ từ bản Latinh và Tiếng Pháp của Tòa Thánh
--------------
[8] x. Giáo lý V, 1: PG 33, 505A.
[9] In Psal. 32, II, s. I, 9: PL 36, 284.
[10] M. Buber, Die Erzählungen der
Chassidim, Zurich, 1949, 793.
[11] Émile, Paris, 1966, 387.
12] Lettre à Monseigneur de Beaumont, L’Âge
d’Homme, Lausanne, p. 110.
[13] x. In Ioh. Evang, 45, 9:. PL 35,
1722-1723.
[14] Phần II, IV.
[15] De Continentia, 4, 11: PL 40, 356.
[16] “Vom Wesen katholischer
Weltanschauung” (1923), trong Unterscheidung des Christlichen. Gesammelte
Studien 1923-1963, Mainz, 1963, 24.