Phương pháp lọc máu với thận nhân tạo được áp dụng khi khả
năng loại bỏ chất phế thải và nước dư trong máu của thận chỉ còn khoảng từ 5 tới
10% so với mức độ bình thường.
Suy thận cấp tính không đáp ứng với điều trị
thì lọc máu có thể được áp dụng trong một thời gian ngắn cho tới khi thận hoạt
động trở lại.
Suy thận mạn tính thì phải lọc máu suốt đời,
nếu không được thay ghép thận.
Mục đích của thận nhân tạo là để mang lại sức
khỏe cho cơ thể, bằng cách:
- Loại bỏ chất thải, muối khoáng và nước dư
trong máu, tránh ứ đọng trong cơ thể,
- Duy trì huyết áp ở mức bình thường,
- Giữ thăng bằng một số hóa chất trong máu.
Hệ thống lọc máu thận nhân tạo đầu tiên được
thành hình trong thế chiến thứ II. Máu được dẫn qua một ống làm bằng màng bán
thấm, nhúng trong dung dịch nước rửa máu. Màng bán thấm để các phân tử nhỏ như
chất thải ure chạy qua và máu sạch được truyền trở lại cơ thể.
Trong những thập niên vừa qua, thận nhân tạo
đã được cải tiến với nhiều hiệu năng và dễ dàng sử dụng hơn.
Nguyên
tắc của sự lọc máu
Thực ra rất giản dị:
Máu từ cơ thể được dẫn vào một hệ thống lọc
đặc biệt gọi là dialyser hoặc “thận nhân tạo”.
Dung dịch rửa máu (dialysate) được cho lưu
hành chung quanh thận nhân tạo để lấy ra các chất phế thải như ure, creatinine
...
Máu sạch chứa tế bào máu, chất dinh dưỡng
được đưa trở lại cơ thể.
Việc đưa máu ra vào cơ thể hơi phức tạp
hơn.
Thường thường là có hai kim: một để lấy máu
ra khỏi cơ thể và một kim dẫn máu trở lại cơ thể.
Có
3 cách để tạo ra đường vào, nơi cắm kim cho việc lọc máu:
1. Tạo
ra một lỗ rò vĩnh viễn (fistula) giữa môt động mạch và một tĩnh mạch, máu sẽ
vào tĩnh mạch nhiều hơn, trở nên mạnh hơn và lớn hơn và chịu đựng được sự cắm
kim chích thường xuyên trong việc lọc máu.
Hai kim được cắm vào lỗ rò: một để hút máu
từ cơ thể đưa tới máy lọc, một để đưa máu sạch trở lại cơ thể.
Việc thực hiện lỗ rò này phải được dự trù
trước và đôi khi phải cần thời gian là cả năm vết nối mới lành và mới sử dụng
được lỗ rò.
Thường thường lỗ rò được thực hiện ở cẳng
tay, đôi khi ở cánh tay, phía tay ít dùng trong công việc hằng ngày. Cách này
được phổ biến vì ít gây khó khăn đồng thời lại dùng được lâu hơn.
2. Tạo
ra một cầu nối giữa tĩnh mạch và động mạch bằng một ống nhựa tổng hợp, có nhiệm
vụ như một tĩnh mạch, máu ra vô qua cầu nối này.
3. Trường
hợp cấp bách, dùng một ống nhựa cắm vào tĩnh mạch ở cổ, ngực hoặc dưới bẹn để
máu ra vô...
Mỗi lần lọc máu, kim có thể được cắm vào
cùng chỗ với lần trước hoặc theo kiểu nấc thang, từ dưới lên trên rồi ngược lại.
Trong cả ba phương thức vừa kể, một số rủi
ro có thể xảy ra như nhiễm trùng, máu chẩy chậm vì huyết cục ở chỗ cắm kim.
Bệnh
nhân nên lưu ý chăm sóc nơi cắm kim:
-
Bảo đảm là chuyên viên kiểm soát nơi cắm kim trước khi điều hành máy lọc.
-
Giữ gìn nơi cắm kim luôn luôn sạch sẽ
-
Chỉ sử dụng chỗ cắm kim cho việc lọc máu chứ không phải cho việc tiêm thuốc trị
bệnh khác.
-
Khi đo huyết áp, đừng đặt bao lên trên chỗ cắm kim.
- Không mang nữ trang trên chỗ cắm kim.
- Ðừng nằm đè lên chỗ cắm kim
- Ðừng nâng mang vật nặng với cánh tay có chỗ cắm
kim.
- Ðếm nhịp tim đập mỗi ngày tại mạch máu nơi cắm
kim
Ðịa điểm để lọc máu
Việc
lọc máu có thể được thực hiện tại bệnh viện, trung tâm lọc máu hoặc ngay tại
nhà riêng.
Nếu là
tại nhà thương hoặc trung tâm thận nhân tạo thì lịch trình không thay đổi sẽ là
ba lần một tuần. Bệnh nhân có thể chọn những ngày thứ Hai, thứ Tư và thứ Sáu hoặc
thứ Ba, thứ Năm và thứ Bẩy trong tuần, buổi sáng hoặc buổi chiều, nhưng nên nhớ
là thời gian mỗi lần lọc máu kéo dài từ 3 tới 5 giờ.
Các
chuyên viên y tế có thể hướng dẫn cho bệnh nhân và thân nhân cách thực hiện lọc
máu ở nhà cũng như phương thức đối phó với khó khăn có thể xẩy ra. Thời gian cần
để huấn luyện là 4-5 tuần lễ.
Ưu điểm
việc lọc máu tại nhà là người bệnh không phải cách ngày đi tới trung tâm, thời
gian lọc ngắn hơn vì dung dịch lấy ra mỗi lần đều ít, do đó giảm thiểu được một
vài khó chịu như nhức đầu, buồn nôn, mệt mỏi..
Có nhiều phương thức lọc máu tại nhà:
a- Lọc máu theo quy ước thông thường, ba lần một tuần,
mỗi lần lâu từ 3 tới 5 giờ.
b- Lọc máu với thời gian thu gọn. thực hiện với loại
máy đặc biệt từ năm tới bẩy lần một tuần, mỗi lần kéo dài khoảng 2 giờ.
c- Lọc máu ban đêm ở nhà. Thực
hiện mỗi buổi tối hoặc cách tối, trong khi bệnh nhân ngủ, kéo dài từ 6 đến 8 giờ.
Lọc
máu qua Xoang phúc mạc
Phúc mạc là lớp màng thanh dịch lót xoang bụng,
mặt ngoài áp vào vách bụng, mặt kia bao bọc các cơ quan trong bụng. Xoang phúc
mạc có một hệ thống huyết quản rộng lớn. Do đó, trong cách lọc máu này, phúc mạc
được sử dụng như một màng lọc và có công dụng như thận nhân tạo.
Một dung dịch gọi là chất thẩm tách gồm có
nước, khoáng chất và đường dextrose được đưa vào xoang phúc mạc bằng một cái ống
nhỏ mềm.
Ðường dextrose sẽ thu hút chất thải, hóa chất
và nước dư thừa trong máu vào dung dịch này. Sau vài giờ, dung dịch chứa chất
thải được hút ra ngoài, bỏ đi và một dung dịch thẩm tách mới lại được bơm vào
xoang.
Phương thức được làm đi làm lại nhiều lần
trong ngày để thanh lọc máu.
Cách lọc máu này ít tốn kém, bệnh nhân có
thể tự thực hiện lúc nào cũng được. Tuy nhiên, bệnh nhân cần được bác sĩ đặt
cho một ống vĩnh viễn vào bụng để chuyền dịch thẩm tách và phải giữ gìn ống sạch
sẽ để tránh viêm xoang bụng.
Bác sĩ Nguyễn Ý Đức
www.bsnguyenyduc.com